Za granicą sztuki: Jan Lebenstein

Artyści-emigranci: uciekinierzy, wygnańcy, dobrowolni rezydenci, obywatele świata…? Emigracje Jana Lebensteina Magdalena Szafkowska | Muzeum Narodowe we Wrocławiu 10 grudnia 2014, godz. 17:30 | Infobox w Gdyni

Przyjaciel Mirona Białoszewskiego, artysta związany z paryską „Kulturą”, zawsze niezależny i wyobcowany – Jan Lebenstein przez całe życie dbał o pielęgnowanie swojej bardzo osobistej sztuki. Swoją wyobraźnię, zamiast współczesnymi modami i trendami, wolał karmić reliktami starożytnych cywilizacji. Przetwarzając mitologię sumeryjską, babilońską, egipską stworzył własny język, subtelny i nie do podrobienia. W ramach cyklu „Za granicą sztuki” zapraszamy na spotkanie z dorobkiem artysty wyjątkowego w historii polskiej sztuki XX wieku. Wykład poprowadzi Magdalena Szafkowska z Muzeum Narodowego we Wrocławiu.

Muzeum Emigracji w Gdyni już po raz drugi kieruje się „Za granicę sztuki”, zapraszając na spotkania z postaciami wybitnych znanych, ale i mniej rozpoznawalnych, artystów-emigrantów. Cykl ośmiu wykładów przybliża artystyczne koleje losu twórców, którzy dobrowolnie wybrali, bądź też zmuszeni byli wybrać, życie poza Polską, śledząc ich wpływ na sztukę polską i światową.

Podobnie, jak to miało miejsce w poprzedniej edycji cieszących się dużą popularnością wykładów, wśród bohaterów pojawią się artyści różnych czasów, stylów i mediów. Do poprowadzenia prelekcji zaprosiliśmy wybitnych specjalistów z całej Polski, szczególnie związanych ze swoimi bohaterami – będą to historycy sztuki, kuratorzy wystaw oraz autorzy publikacji monograficznych. Dzięki temu każda opowieść zyska dodatkowy, osobisty wymiar i stanie się wyjątkową ekskursją śladami twórców. Wykłady skierowane są do szerokiej publiczności, mają otwartą, nieakademicką formułę i popularyzatorski charakter. Drugą edycję cyklu „Za granicą sztuki”, 22 października zainaugurował wykład dr Huberta Bilewicza poświęcony Tamarze Łempickiej.

Jan Lebenstein Życie Lebensteina i dokonywane przez niego wybory wynikały z jego wyobcowania we wrogim mu otoczeniu, jego niezgody na powojenną rzeczywistość polityczną Polski oraz wschodniej i środkowej Europy. Równoległą rolę odegrały tu jego osobiste tragedie: strata ojca, prawdopodobnie zamordowanego, jeszcze w czasie wojny, przez sowietów i ukochanego brata, zastrzelonego przez bezpiekę w 1946 roku.

Wszystkie te okoliczności w połączeniu z wyjątkową, nawet jak na artystę, wrażliwością Lebensteina zdeterminowały jego widzenie świata oraz sposób przetransponowania go na papier (często milimetrowy) i płótno.

Emigracje Lebensteina można pojmować dosłownie w związku z jego wyjazdem na stałe do Paryża, ale już wcześniej, jeszcze w Warszawie, udał się na swoistą emigrację wewnętrzną. Wybrał alienację, wręcz izolację od środowisk (także, później, w Paryżu), w których przyszło mu żyć i tworzyć. Przejawiało się to w jego stylu życia, a przede wszystkim w jego malarstwie – całkowicie osobnym, niezależnym od mody, „trendów”.

Już na samym początku swej artystycznej drogi, nieoczekiwanie, z głębokiej wewnętrznej potrzeby, wręcz, zdawałoby się konieczności, podjął i na różne sposoby przetwarzał temat rozpiętej na osi, pokracznie „sformatowanej”, jak otaczająca go rzeczywistość, ludzkiej postaci. Zamknął tym samym, nagrodzony w 1955 roku w ramach legendarnego już, „odwilżowego” pokazu w warszawskim „Arsenale” dojrzały plastycznie cykl baśniowo-nostalgicznych pejzaży z Rembertowa. Nota bene na podstawie tych właśnie, zestawianych z utrillowskimi, pejzaży krytycy wróżyli młodemu artyście błyskotliwą karierę.

Wykład na temat twórczości Jana Lebensteina poprowadzi Magdalena Szafkowska z Muzeum Narodowego we Wrocławiu.

Magdalena Szafkowska – absolwentka historii sztuki na Uniwersytecie Wrocławskim (1981). Od 1981 roku pracownik Gabinetu Grafiki w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Od 1986 roku pracuje w Muzeum Narodowego we Wrocławiu, w latach 1992-2008 w Dziale Grafiki Dawnej, od stycznia 2009 roku w Dziale Grafiki i Rysunku XX i XXI w. Jest autorką wystaw i katalogów dotyczących ikonografii dawnego Wrocławia oraz prezentacji i opracowań dorobku współczesnych artystów polskich, m.in.: Eugeniusza Geta Stankiewicza, Teresy Jakubowskiej, Zdzisława Jurkiewicza, Aleksandry Jachtomy. W 2014 roku podjęła współpracę przy organizacji ekspozycji prac Jana Lebensteina z kolekcji wrocławskiego Muzeum Narodowego. W latach 1999-2013 prowadziła ćwiczenia z muzealnictwa dla studentów historii sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego.

PROGRAM WYKŁADÓW „ZA GRANICĄ SZTUKI”

Poczynając od października 2014 aż do czerwca 2015 wykłady odbywają się raz w miesiącu w godz. 17.30-19.00 w InfoBoxie w Gdyni.

1. Tamara Łempicka (1898-1980), dr Hubert Bilewicz, Uniwersytet Gdański, 22.10
2. Wojciech Fangor (1922), Ewa Gorządek CSW Warszawa 13.11
3. Jan Lebenstein (1930-1999), Magdalena Szafkowska Muzeum Narodowe we Wrocławiu 10.12
4. Marek Żuławski (1908 -1985), Sławomir Majoch, Muzeum UMK w Toruniu 14.01
5. Roman Opałka (1931-2011), dr hab. Joanna Sosnowska, Instytut Sztuki PAN w Warszawie 11.02
6. Zbigniew Rybczyński (1949), dr hab. Paweł Sitkiewicz Uniwersytet Gdański 11.03
7. Piotr Uklański (1968), dr Łukasz Ronduda CSW Warszawa 8.04
8. Krzysztof Bednarski (1953), prof. Waldemar Baraniewski, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie 18.06

O drugiej edycji projektu ZA GRANICĄ SZTUKI mówi dr Hubert Bilewicz, autor koncepcji i programu merytorycznego cyklu:

„Czy artyści-emigranci, to ci, którzy musieli czy ci, którzy chcieli wyjechać? A może też ci, którzy mogli wyjechać? Rozpoczynamy w Muzeum Emigracji w Gdyni drugą edycję cyklu wykładów poświęconych sylwetkom polskich emigrantów – artystów. Ambiwalencja ich statusu, kondycji i motywacji jest kłopotliwa, lecz może stanowić szczególny walor narracji o skomplikowanych czy zapętlonych losach artystów – Polaków czy artystów w ogóle. Jedni byli skazani na wyjazd, inni to dobrowolni wygnańcy. Istotne jest, że kwestia polskiej obecności w nowoczesnej sztuce światowej zawiera w sobie pytania o zakres oraz rangę partycypacji polskich artystów w międzynarodowym obiegu sztuki, jak również pytania o charakter i zasięg recepcji sztuki polskiej. W szczególności dotyczy to artystów- emigrantów, których życie i twórczość rozpięte były między Polską a światem; artystów ciekawych świata, a jednocześnie targanych tęsknotami; asymilujących się w nowych środowiskach bądź wyalienowanych; pozostających za granicą lub wielokrotnie powracających; obywateli świata… Kosmopolityczna bądź internacjonalna formuła życia artystycznego nakładała się na geopolityczne czy narodowe uwikłania, lokalne doświadczenia czy wreszcie indywidualne losy. Choć sztuka współczesna nie posiada już granic, to dwudziestowieczne życie artystyczne określały jednak rozliczne granice: państwowe, środowiskowe, pokoleniowe, ideowe, stylistyczne… Migracje były również motorem życia artystycznego (mobilność i wolność wpisana była bowiem w formułę twórczą). Emigracja bowiem wydaje się być nieodłącznym czynnikiem pamięci i tożsamości narodowej”.

Hubert Bilewicz – historyk sztuki, nauczyciel akademicki, edukator. Pracuje w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego. Zajmuje się badawczo m.in. historią szkoły sopockiej i gdańskiego środowiska artystycznego po 1945 roku. Interesują go zwłaszcza rozmaite (artystyczne i pozaartystyczne) uwikłania sztuki.