Polifonia Europy Środkowej

PETRUS DE GRUDENCZ

KONCERT CYKLU

1. LAT MUZYKI NA ŚLĄSKU

W programie koncertu:

Presulis eminenciam totam

(Kj 2464 Biblioteka Jagiellońska, Kraków)

Probleumata enigmatum

(Cod. II A 6, Franusuv Kancional, Hradec Kralove)

Plaude, euge theotokos

(Ms 1236, Leipzig, Universitätsbibliothek)

Prelustri elucencia

(Cod. II A 7, Specjalnik, Hradec Kralove)

Predulcis eurus turbinis

(IF 269, Wrocław, Biblioteka Uniwersytecka)

Panis ecce / Panis ewus / Pange exul / Tantum ergo

(Kj 2464)

Prefulcitam expolitam

(Hs. 13b, Domstiftbibliothek, Merseburg)

Preconia etroclita

(Cod. II A 6)

Kyrie fons bonitatis

(Cod. 90, Castello del Buon Consiglio, Trento)

Probitate eminentem / Poditando exarare

(Glogauer Liederbuch, Biblioteka Jagiellońska, Kraków)

O Piotrze z Grudziądza

Twórczość Piotra z Grudziądza stanowi istotną część spuścizny muzycznej XV-wiecznej Europy Środkowej. Na jej charakter wpłynął przede wszystkim styl muzyki wielogłosowej popularnej na tych terenach. Liczne podróże kompozytora i kontakty z różnymi środowiskami uczyniły go twórcą międzynarodowym. Jego twórczość zachowała się w rozproszonych, często bardzo fragmentarycznych źródłach, jednak ich liczba świadczy o jej dużej w owym czasie popularności.

Źródła stylistyczne muzyki Piotra z Grudziądza to z jednej strony konserwatywny w owym czasie styl muzyczny uprawiany w środowiskach uniwersyteckich, z drugiej formy i gatunki tworzone powszechnie na terenach Czech, Polski, Austrii i Niemiec - cantiones i rotula. Nieobcy był także kompozytorowi styl postępowej twórczości polifonicznej opartej na fauxbourdon. Warsztat Piotra był jednak tylko w rzadkich przypadkach nowoczesny. Jego zdecydowana konserwatywność, prostota, a za nią idąca popularność i recepcja w środowiskach prowincjonalnych, stanowi kontrast z ambitną i nowatorską twórczością Mikołaja z Radomia. Jest jednak świadectwem szczególnej, pozostającej poza głównymi prądami, warstwy kultury muzycznej i jako taka jest interesująca i oryginalna.

Piotr z Grudziądza był również poetą. Swoje utwory podpisywał charakterystycznym akrostychem Petrvs, który składał się zawsze z pierwszych liter kolejnych słów tekstu, przez co był wyjątkowy, gdyż popularne w owym czasie akrostychy zwykle były pierwszymi literami wersów lub zwrotek. Na tej podstawie czeski muzykolog Jaromir Cerny dokonał w 1975 roku odkrycia osoby kompozytora i identyfikacji jego dzieł. Ostatnio indeks kompozycji Piotra uległ rozszerzeniu, m.in. dzięki pracom Martina Stehelina nad tzw. fragmentami getyńskimi.

O kolejach życia Piotra z Grudziądza posiadamy szczupłe informacje. Studiował na Uniwersytecie Krakowskim, gdzie otrzymał kolejno stopnie bakałarza i magistra sztuk wyzwolonych. W tym okresie powstały pierwsze jego kompozycje Presulis eminenciam oraz Pregrata era - zachowane w rękopisie Kj 2464 Biblioteki Jagiellońskiej, o którym sądzi się, że spisany został w środowisku uniwersyteckim. Z tego okresu pochodzą utwory Predulcis eurus i Promitat eterno zachowane we Wrocławiu. Późniejsza kariera Piotra była związana z działalnością urzędniczą, a może polityczną u boku ważnych osobistości. Wskazuje na to związek Piotra z soborem w Bazylei, którego program streścił w wierszu Pontifices ecclesiarum (muzyka się nie zachowała), być może będąc na usługach biskupa trydenckiego Aleksandra Mazowieckiego. W okresie tym powstały kompozycje Kyrie fons bonitatis oraz Presulem ephebeatum zapisane w tzw. Kodeksach Trydenckich. W roku 1442 kancelaria cesarza Fryderyka III wydała Piotrowi, określonemu jako ksiądz diecezji chełmińskiej, list żelazny, zapewniający mu bezpieczeństwo poruszania się po drogach. Z pewnością długo przebywał w Czechach, o czym świadczyć może ilość utworów zachowanych w rękopisach czeskich - kodeksach Specjalnik i Chrudim oraz w kancjonale Franusa.

Ostatnie lata życia Piotra z Grudziądza są wiązane ze Śląskiem. Wiemy, że przebywał w 1448 we Wrocławiu na dworze biskupa Petera Novaka, szukając protekcji w staraniach o stanowisko kanonika we Fromborku. Być może w owym czasie powstał wielotekstowy motet Panis ecce / Panis ewus / Pange exul / Tantum ergo, o którym wiemy, że był wykonywany we Wrocławiu podczas procesji w 1472 roku. Na związki Piotra ze Śląskiem może wskazywać, spisany prawdopodobnie w Żaganiu w końcu XV wieku, Śpiewnik Głogowski, zawierający motet satyryczny Probitate eminentem / Ploditando exarare.

Popularność twórczości Piotra była trwała jeszcze w XVI wieku. Jednym z przykładów jest ciekawa kontrafaktura, zawarta w śpiewniku Valentina Trillera Ein Schlesisch singebuechlein..., wydanym we Wrocławiu w roku 1555. Utwór ten, oparty na muzyce maryjnego cantio Piotra Prelustri elucencia, opatrzony jest niemieckim tekstem z przeznaczeniem do śpiewania przed lub po kazaniu.

Postać Piotra z Grudziądza jest znacząca dla muzycznej historii Śląska i Wrocławia. Jego twórczość doskonale wpisywała się w formy i gatunki opisane przez tzw. wrocławski traktat menzuralny z ok. 1440 r. i uprawiane powszechnie w Europie Środkowej. Zachowane u nas utwory Piotra są istotnym świadectwem uczestnictwa naszego regionu w europejskiej wspólnocie kulturowej.

Bilety normalne 20 zł / ulgowe 10 zł / rodzinne 40zł

abonament całoroczny 100zł

do nabycia:

Dolnośląskie Centrum Informacji Kulturalnej OKIS, Rynek-Ratusz 24;

Bileteria Empik-Megastore, Rynek;

Centrum Informacji Turystycznej, Rynek 14;

Kasa Nr 22, Dworzec Główny PKP

oraz na pół godziny przed koncertem