MARIUSZ ZARUSKI

TATERNIK, NARCIARZ, ŻEGLARZ

Wśród bogatej i starannie przygotowanej ekspozycji szczególną uwagę zwracają eksponaty-przedmioty należące do Generała Zaruskiego, a dziś przechowywane w Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie. Są to rękopisy książek, wierszy, rysunki, liczne dokumenty oraz sprzęty, jakimi posługiwał się Generał Zaruski w górach i na morzu. Dla odtworzenia klimatu tamtych czasów i miejsc, związanych z okresem życia Generała, którego wystawa dotyczy, znalazły się również, eksponaty będące świadectwem epoki.

Generał Mariusz Zaruski zmarł w 1941 roku w szpitalu więziennym w Chersoniu na Ukrainie. Ani przyczyna zgonu, ani dokładne miejsce pochówku nie są znane. Symboliczny grób - olbrzymi głaz, na którym umieszczono tablicę z krótką notą biograficzną i krzyżem, znajduje się w Zakopanem, na Pęksowym Brzyzku. Na tym małym, starym cmentarzu, obok drewnianego kościółka Matki Boskiej Częstochowskiej przy ulicy Kościeliskiej, leżą pochowani Wielcy Zasłużeni dla miasta, Podhala i Polski - pisarze, poeci, rzeźbiarze, ratownicy i przewodnicy tatrzańscy. Choć tylko symbolicznie, stało się tak, jak chciał Generał. W wierszu Gdy przyjdzie pora wyznał bowiem, iż chciałbym mój w Tatrach mieć grobowiec.

Wystawa obejmuje dwa okresy życia Generała Mariusza Zaruskiego - zakopiański i morski. Okres zakopiański trwał 10 lat, rozpoczął się w roku 1905, kiedy, tuż po ukończeniu studiów w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, Zaruski przeniósł się do Zakopanego, a zakończył w roku 1914 (5 sierpnia Mariusz Zaruski, na czele zakopiańskiej kompanii strzelców, wyrusza na front). Dwie wielkie pasje życiowe, jakim się wówczas oddawał Generał Zaruski to - taternictwo i narciarstwo. W kronikach tego okresu życia Generała Zaruskiego zapisano wiele dokonań, wśród nich - wielokrotne, ryzykowne, pionierskie, zimowe przejścia grani i zdobycie niedostępnych szczytów, wytyczanie pierwszych tras turystycznych w Tatrach, wydawanie podręczników narciarstwa, organizowanie kursów nauki jazdy na nartach i działalność publicystyczna w regionalnych czasopismach. Ale najbardziej znaczącym Jego dokonaniem było powołanie do życia, w 1909 roku Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Na wystawie można oglądać, na planszach i w gablotach, liczne dokumenty związane z utworzeniem Straży Ratowniczej w Tatrach (pierwszym kierownikiem-naczelnikiem Straży, która później stanowiła główny trzon Pogotowia został Zaruski) - lista z nazwiskami pierwszych członków Straży, którzy złożyli Przysięgę a także lista osób, którym udzielono pomocy oraz rękopisy apeli do instytucji, urzędów i środowiska zakopiańskiego w sprawie konieczności zorganizowania stałej służby niosącej pomoc poszkodowanym w górach. Wśród nich znajduje się też legitymacja Mariusza Zaruskiego - członka TOPR. Najliczniejsza grupa eksponatów-dokumentów to stare zdjęcia z turystycznych wypraw w Tatry, kursów narciarskich i wspinaczkowych oraz z wypraw ratowniczych, kierowanych przez Zaruskiego. Są także osobiste rzeczy Generała - kapelusz filcowy, który ubierał wyruszając w góry, czekan, raki, pas taternicki, kijki narciarskie-składane, rękawice, ocieplacze i ochraniacze na buty, owijacze do znoszenia rannego. Odznaki turystyczne i narciarskie, sprzęt taternicki i narciarski oraz akcesoria turystyczne (luneta, maszynka spirytusowa, sztućce oraz kubek składany i in.) uzupełniają tę części ekspozycji.

Okres morski w życiu i działalności Generała Mariusza Zaruskiego przypada na lata 1926 - 1939. Pierwsze zetknięcie Zaruskiego z morzem i żeglugą nastąpiło dużo wcześniej, w okresie młodzieńczym, podczas studiów na Uniwersytecie w Odessie. Wykorzystując czas wakacji, młody Zaruski, zatrudniając się jako zwyczajny marynarz na statkach handlowych, pływał po morzu Czarnym i Śródziemnym, a nawet, zdarzało się, brał udział w wyprawach na Daleki Wschód, do Indii, Chin i Japonii. Później, gdy wyrokiem sądu za niepodległościową działalność został zesłany do Archangielskiej guberni, potrafił znaleźć dostęp do morza, pływał na statku handlowym do Europy Zachodniej i nawet ukończył Szkołę Morską. W 1926 roku, po odejściu na emeryturę ze służby wojskowej, generał Zaruski przystępuje energicznie do wcielania w życie swej idei - otwarcia Polski na morze. Pisał: bez morza Polska się nie ostoi wśród narodów świata, ale morze bez silnej floty, to plaża - tyleż warta, co plaża wiślana. W 1927 roku generał Zaruski reaktywuje Komitet Floty Narodowej, obejmując w nim stanowisko sekretarza generalnego. W latach 1929 -1932 jest szefem szkolenia morskiego w Ośrodku Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Jastarni, później przeniesionego do Gdyni zaś w Lidze Morskiej i Kolonialnej jest kierownikiem wychowania morskiego. Zabiega o zakup jachtów - prowadzi kampanię w różnych środowiskach (dzięki temu dochodzi do zakupu m.in. Daru Pomorza), rozwija szkolenie młodzieży na kursach i rejsach po Bałtyku (rejsy na jachtach Iskra, Junak, Witeź znajdą odbicie w książkach, m.in. Wśród wichrów i fal, Żaglowym jachtem przez Bałtyk, Na pokładzie Iskry). Mając 68 lat zostaje kapitanem flagowego jachtu harcerzy, Zawisza Czarny. Odbywa na nim z harcerzami 17 dalekomorskich rejsów. Jacht kończy swój ostatni rejs w Gdyni w sierpniu 1939 roku. W odpowiedzi na mobilizację Generał Mariusz Zaruski zgłasza się do wojska, ale nie zostaje przyjęty ze względu na podeszły wiek. Opuszcza Warszawę i przenosi się do Lwowa. Tam zostaje aresztowany przez NKWD i osadzony w lwowskim więzieniu. Stamtąd trafia do więzienia w Chersoniu.

Na wystawie, wśród eksponatów ilustrujących tę część działalności Generała Zaruskiego znajdują się - sekstans (własnej konstrukcji) oraz kopie dokumentów Generała (fragmenty artykułów, apele, projekty rozwoju Komitetu Floty Narodowej i in.), obok nich książki i rysunki o tematyce morskiej wykonane przez Zaruskiego. Dopełnieniem ekspozycji są odznaki instytucji i klubów żeglarskich, odznaki harcerskie, a także model pięknego, dwumasztowego jachtu Generał Zaruski.

Cel, jaki postawiło przed sobą Muzeum Sportu i Turystyki - organizator wystawy było przybliżenie postaci wybitnego Polaka-patrioty, jakim był Generał Mariusz Zaruski poprzez ukazanie Jego dokonań na polu turystyki, taternictwa, narciarstwa i w żeglarstwie. Był Generał Mariusz Zaruski człowiekiem wyjątkowym, w ciągu swego życia pełnił wiele ról. W końcowym jego okresie okazał się znakomitym wychowawcą młodzieży. Dlatego intencją Muzeum Sportu i Turystyki jest, aby tę wystawę obejrzało i przeżyło jak najwięcej młodzieży. Wszystko wskazuje na to, że tak się stanie.