GRAFIKI MUZYCZNE

WYSTAWA PARTYTUR Bogusława Schäffera

'Bogusław Schaeffer zajmuje się sztuką od ponad 50 lat. Bez wątpienia ten długi czas został przez niego dobrze wykorzystany. Na przestrzeni półwiecza stworzył bowiem ponad 450 kompozycji muzycznych różnego gatunku, napisał 42 dramaty, 17 książek poświęconych historii i teorii muzyki (w tym słynny podręcznik kompozycji współczesnej Introduction to Composition, 1976), opublikował wiele esejów. Jako profesor kompozycji (w Krakowskiej Akademii Muzycznej i salzburskim Mozarteum) wychował kilkudziesięciu młodych kompozytorów, jako solista występował na filharmonicznych estradach, bywał także reżyserem przedstawień teatralnych. I wreszcie - przez wszystkie te lata uprawiał grafikę. Jego prace graficzne były wystawiane m.in. w Krakowie, w poznańskiej ASP, w Łodzi, w Warszawie, w Paryżu, Salzburgu, w San Benedetto i w Nowym Jorku. Bez wątpienia Schaeffer jest artystą wyjątkowym, a przynajmniej - jedynym w swoim rodzaju. Jego liczne zainteresowania i odpowiadające im różne rodzaje talentu (bo z pewnością) nie jeden jego rodzaj!) pozwalają określać Schaeffera w kategoriach twórcy multidyscyplinarnego i zarazem interdyscyplinarnego: uprawia wybrane dyscypliny sztuki, traktując je w sposób autonomiczny, ale przecież jako kompozytor korzysta ze swoich doświadczeń dramatopisarza, a jako autor sztuk teatralnych niejednokrotnie odwołuje się do materii muzyki. Podobnej strategii używa także jako grafik, komponując na muzycznych prawach wizualne przestrzenie. Równocześnie jednak często odwołuje się do szeroko pojmowanej techniki kolażu, która pozwala zestawiać ze sobą zupełnie odmienne jakości. Stąd wizualne komponenty obrazów Schaffera czasem nie współistnieją z muzycznymi elementami, ale wręcz istnieją obok nich. Materia schafferowskich grafik często wskazuje na bezpośrednie podobieństwo z tzw. partyturą graficzną. Jest to specyficzna forma zapisu czy wręcz obrazowania muzyki, która znajduje swój wyraz nie tylko w porządku nutowym, ale także w konfiguracjach ułożonych właśnie z elementów czysto wizualnych. W muzyce dawnej niezmiernie rzadko odwoływano się do możliwości, jakie niesie ze sobą wizualizacja zapisu nutowego. Jednak sytuacja zmienia się diametralnie w XX wieku, kiedy to kompozytorzy zaczęli szukać nowych modeli notacyjnych dla coraz bardziej złożonych i wyrafinowanych konfiguracji dźwięków. Do grona twórców którzy najbardziej przyczynili się do rozwoju partytury graficznej trzeba zaliczyć Mauricia Kagela, Johna Cage'a, Karlheinza Stockhausena i właśnie Bogusława Schaeffera. Krakowski artysta często traktuje grafikę bardziej jako interdyscyplinarną przestrzeń działań artystycznych, aniżeli pojmuje ją w kategoriach całkowicie autonomicznej dziedziny sztuki. Dlatego w schafferowskich grafikach materia plastyczna często zostaje podporządkowana wymaganiom muzycznej formy. Kompozytor używa bowiem elementów o charakterze wizualnym jako środków w swojej istocie muzycznego przekazu. Służą one zatem ekspresji muzyki. Co jednak istotne: wizualizacja muzyki nie tylko wzbogaca tu czy wręcz ilustruje nutowy zapis, ale także poszerza przestrzeń otwartą dla swobodnej interpretacji. O ile bowiem w nutach jest już zapisana konkretna konfiguracja dźwięków, to w obrazach istnieje tylko pewien ich potencjał. Oczywiście można go urzeczywistnić już na poziomie odczytywania partyturowego zapisu, ale w pełni ujawnia się dopiero podczas prób jego wykonania przez instrumentalistów. Trzeba bowiem pamiętać, że znaczna część z schafferowskich grafik stanowi po prostu materiał do grania. I na tym również polega ich specyfika i oryginalność.' Joanna Zając