Hala Stulecia i Tereny Wystawowe we Wrocławiu

dzieło Maxa Berga

Od momentu swojego powstania na początku XX wieku Hala Stulecia i Tereny Wystawowe we Wrocławiu są symbolem miasta. Budowle na wrocławskich Szczytnikach to wyjątkowe przykłady architektury modernistycznej. W ciągu zaledwie dwudziestu lat, między 1910 a 1930 rokiem, w tej części miasta powstały budowle równie wybitnych niemieckich architektów, jak Max Berg, Hans Poelzig, Hans Scharoun, Adolf Fading, Heinrich Lauterbach czy Teodor Effenberger. W 2005 roku Hala Stulecia wraz z otaczającymi ją Terenami Wystawowymi została uznana za pomnik historii. Czynione są również starania o wpisanie tego obiektu na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Chociaż Tereny Wystawowe są owocem działalności wielu architektów, to jednak twórcą najważniejszej budowli – Hali Stulecia – był wybitny wrocławski architekt Max Berg. Miał on także duży wpływ na kształt urbanistyczny Wystawy Stulecia, której autorem był ostatecznie twórczy Hans Poelzig. Po I wojnie światowej według projektu Maksa Berga powstała olbrzymia Hala Targów (Messehalle) oraz wsparte na kolumnach główne wejście wiodące na Tereny Wystawowe. Niezachowana Messehale z drewnianym stropem była pod względem konstrukcyjnym równie nowatorska jak Hala Stulecia opracowana w technice żelbetowej. W latach 1910-1930 Max Berg przygotował także wiele projektów o cechach architektury wizjonerskiej, które ze względu na trudną sytuację finansową miasta nie zostały wówczas zrealizowane.

Prezentowana w Muzeum Architektury wystawa, jak i towarzysząca jej obszerna publikacja, przedstawiają historię kształtowania Terenów Wystawowych na Szczytnikach oraz genezę powstania Hali Stulecia na tle rozwoju ówczesnej architektury europejskiej. Na wystawie zaprezentowane zostaną oryginalne projekty i rysunki Maxa Berga oraz Hansa Poelziga, archiwalne i współczesne fotografie, modele architektoniczne i animacja komputerowa. Ekspozycji towarzyszyć będą tablice z fotografiami z epoki wraz z opisami w trzech wersjach językowych. Wystawa powstała na bazie zbiorów Muzeum Architektury, choć na ekspozycję składają się również archiwalia pozyskane z Archiwum Państwowego we Wrocławiu, Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, a także z wielu ośrodków zagranicznych m.in. z Institut für Regionalentwicklung und Strukturplanung w Erkner koło Berlina.

Hala Stulecia jest usytuowana na dawnych terenach wystawowych we wschodniej części miasta, w otoczeniu parku Szczytnickiego, ogrodu zoologicznego i Promenady Nadodrzańskiej. Jej geneza wiąże się ściśle z historią tego miejsca. Istniejąca tam wcześniej osada rybacka i rolnicza – Szczytniki, powiązana z miastem mostami, ze względu na duże walory krajobrazowe stała się ulubionym miejscem wypoczynku wrocławian. Szczególnie popularna stała się na przełomie XVIII-XIX wieku po założeniu tam parku przez księcia Friedricha Ludwiga von Hohenlohe-Ingelfingen. Przez kolejne stulecie teren też prężnie się rozwijał i w XX wieku obszar samego Parku Szczytnickiego powiększył się z 40 ha do 100ha.

Wyzwaniem dla Wrocławia stała się I Wystawa Wschodnioniemiecka zorganizowana w Poznaniu w 1911 roku. Podjęcie decyzji o wzniesieniu budynku ekspozycyjnego i przygotowaniu terenów wystawowych było już tylko kwestią czasu. 24 października 1910 roku odbyło się specjalne posiedzenie Rady Miejskiej poświęcone organizacji Wystawy Stulecia. Miasto zobowiązało się do wzniesienia w wyznaczonym miejscu masywnej hali, w której mogłyby się w przyszłości odbywać turnieje sportowe i śpiewacze.

Na początku 1910 roku Maks Berg przystąpił do projektowania przyszłej hali wystawowej i choć pod koniec 1910 roku rozpisano konkurs architektoniczny, to Berg na początku 1911 roku przedstawił własny projekt, będący równocześnie częścią szerszego planu przebudowy Wrocławia. Projekt ten wzbudził wiele kontrowersji, jednak Rada Miejska zgodziła się na budowę hali wystawowej i realizację terenów ekspozycyjnych. Ich rozplanowanie powierzono początkowo Bergowi, a następnie Hansowi Poelzigowi – wybitnemu architektowi działającemu we Wrocławiu, wówczas także dyrektorowi Akademii Sztuki i Przemysłu Artystycznego. I tak pojawiła się koncepcja stworzenia drugiego masywnego obiektu wystawowego tzw. Pawilonu Czterech Kopuł. W rezultacie Wystawa Stulecia otwarta we Wrocławiu w 1913 roku stała się olbrzymim przedsięwzięciem. Towarzyszyły jej m.in. Wystawa Historyczna, Wystawa Sztuki Ogrodowej, której częścią jest pergola i ogród japoński oraz Wystawa Sztuki Cmentarnej, z której do dziś zachował się drewniany kościółek przeniesiony ze Starego Koźla na Górnym Śląsku. Nie zachowało się reprezentacyjne wejście na tereny wystawowe proj. Maksa Berga, choć dziś można jeszcze zobaczyć drewniane kolumny wspierające niegdyś drewniane przekrycie i murowany fragment dawnej hali targów. Tereny wystawowe w dość dobrym stanie przetrwały II wojnę światową, zniszczeniu uległa hala targowa zaprojektowana przez Berga w roku 1924 oraz przykrycie wejścia głównego. W roku 1948 można było urządzić tutaj wielką Wystawę Ziem Odzyskanych, ukazującą dorobek oraz osiągnięcia Polski na przyłączonych w 1945 roku ziemiach niemieckich. Symbolem tego czasu stała się iglica ze stali projektu profesora Stanisława Hempla, ustawiona na placu przed Halą Stulecia (po II wojnie światową nazwaną Halą Ludową).

Dziś Hala Ludowa jest powszechnie uznawana za jedno z najważniejszych dzieł w architekturze światowej XX wieku, wzmiankuje się ją także w każdej monografii historii architektury tego czasu. Prawnie podlega ochronie konserwatorskiej od 24 kwietnia 1962 roku, kiedy została wpisana do rejestru zabytków. W 2002 roku przystąpiono do sporządzenia dokumentacji, której celem jest wpisanie Hali Stulecia autorstwa Maxa Berga na listę Światowego Dziedzictwa Dóbr Kultury UNESCO.