ŚWIAT MYŚLI I WYOBRAŹNI

DAWNYCH CHIN

Ekspozycja wypożyczona zostanie z Muzeum Narodowego Naprstka Asijskich i Africkich Kultur w Pradze, posiadającego najlepszą kolekcję sztuki chińskiej w Europie Środkowej i jedną z większych w Europie. Wystawa ukazuje najbardziej spektakularne przejawy dawnej sztuki chińskiej. Pośród około 170 zabytków pochodzących z XVI-XIX wieku będzie można zobaczyć m.in. malarstwo na jedwabiu i papierze, biało-niebieską i barwną porcelanę z dynastii Ming, pełnoplastyczne wizerunki Buddy oraz drobną rzeźbę figuralną, wyroby metalowe, stroje dostojników dworskich. Wystawa składać się będzie z pięciu części: symbole stron świata, cykl życia, elementy kosmologii, mitologia taoizmu, konfucjanizm i jego symbolika, buddyzm, malarstwo jako najbardziej spektakularny przejaw sztuki chińskiej. Każda z części jest ilustrowana znakomitymi pod względem artystycznym obiektami i zostanie dodatkowo wzbogacona unikalnymi przykładami dawnego chińskiego, ludowego rzemiosła artystycznego. Wystawę wzbogacą zabytki sztuki dawnej i unikatowe przykłady chińskiej sztuki ludowej z kolekcji Działu Bliskiego i Dalekiego Wschodu Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Przygotowywana ekspozycja będzie wyjątkowym, bo pierwszym we Wrocławiu pokazem sztuki Państwa Środka w tak szerokim spektrum i w tak interesującym kontekście. Wystawę objął honorowym patronatem Wydział Kultury Ambasady Chińskiej w Warszawie.

Czerwone bramy, imitujące wejścia do wschodnich świątyń, papierowe lampiony wprowadzają nas w atmosferę kultury, religii, filozofii i sztuki dawnych Chin. Wystawa jest przedstawieniem najważniejszych systemów religijno-filozoficznych i ich odzwierciedlenia w sztuce chińskiej XVI – XIX w. W sposób jasny i fascynujący prowadzi nas poprzez symbole starożytnej mitologii i największych religii – konfucjanizmu, taoizmu, buddyzmu. I nawet jeśli symbolika ta nie zawsze zrozumiała jest dla europejskiego odbiorcy to przemówi do niego piękno rzeźby, ceramiki, malarstwa.

Jako pierwszą poznajemy starożytną mitologię chińską, w której łączą się mity, pierwotne wierzenia i nauki głoszące jedność wszechświata. Jej symbolem stał się czarno – biały diagram yin (czarny) i yang (biały). Ich wzajemne oddziaływanie tworzy świat. Ten zaś składa się z pięciu substancji – drewna, ognia, metalu, wody i ziemi, podporządkowanych stronom świata i porom roku i mitycznym zwierzętom, kolorom:

wschód – drewno - wiosna – zielony smok (symbol godności cesarskiej) – kolor zielony (barwa doskonałości w rzemiośle) - narodziny

zachód – metal – jesień – biały tygrys(symbol zaniku i świata zmarłych) – kolor biały (barwa żałoby, zdrady) - zanik

południe – ogień – lato – czerwony ptak (rajski ptak, feniks, symbol cesarzowej)– kolor czerwony (barwa życia i radości) - dojrzewanie

północ – woda – zima – Czarny Wojownik (żółw opleciony przez węża, występuje wyłącznie w określonych, świętych miejscach, np. na ozdobach nagrobnych) – kolor czarny (synonim godności i solidności) – poczęcie

środek – ziemia – okres między latem a jesienią – Qilin (mityczny jednorożec, symbol świata ludzi) – kolor żółty (barwa cesarza oraz kolor wykorzystywany jedynie do dekorowania świątyń) - zbiory

Elementy te weszły także w skład ośmiu trygramów – graficznych symboli świata, które stały się podstawą systemu filozoficznego i wróżebnego. Owych osiem trygramów weszło w skład Księgi Przemian będącej jednym z najstarszych chińskich tekstów (XI—X w. p.n.e.) Mimo przemian, jakim układ powyższy podlegał, wiele jego elementów zachowało swoją symbolikę. Dlatego też na ekspozycji znalazły się przedmioty z drewna, laki kamionki z różnych okresów. Oprócz znaczenia duchowego są, podobnie jak inne obiekty na wystawie, wspaniałym przykładem kunsztu, wrażliwości estetycznej i znakomitego rzemiosła.

Spośród wielu poglądów i wierzeń, funkcjonujących w dawnych Chinach, rozwinęły się trzy główne systemy: konfucjanizm, taoizm i buddyzm. Im też poświęcone są poszczególne fragmenty ekspozycji.

Portrety przodków, oddanie rodzicom i świat urzędników są plastyczną egzemplifikacją doktryny Konfucjusza (ok. 551-497 p.n.e.), największego chińskiego filozofa. Konfucjanizm stworzył system pouczeń moralnych, określał relacje międzyludzkie, kładąc nacisk na samodoskonalenie człowieka oraz doprowadzenie do zwycięstwa dobra nad złem. Portrety przodków, zamawiane przez rodzinę zmarłego, to przejaw szacunku dla tradycji. Największą cnotą i podstawą moralności było oddanie rodzicom, ukazywane m.in. w malarskich opowieściach moralizatorskich. Zaś świat urzędników był systemem stworzonym w Chinach w II w. p.n.e i, z pewnymi przerwami, funkcjonującym do upadku cesarstwa w 1911 roku. Życie bogatych dostojników było więc wdzięcznym tematem przedstawień w sztuce. Na wystawie obejrzymy rzeźby głów, bogato zdobione szaty urzędników, nominacje urzędnicze.

Starodawne mity i nauki filozoficzne mędrca Laoziego (ok. 570 – 490 p.n.e.) są podstawą jednego z najstarszych systemów – taoizmu, w którym istnieje tylko jedna droga – tao – naturalny porządek wszechświata i siły, z którymi człowiek powinien żyć w harmonii. Istotnym było też pojmowanie nieśmiertelności, która oznaczała lepsze wydanie życia doczesnego; każdy śmiertelnik dzięki specjalnym ćwiczeniom i zaprzestaniu ubiegania się o dobra ziemskie, mógł stać się nieśmiertelnym już na ziemi. Wśród przedstawień taoistycznych często pojawia się postać samego Starego Mistrza Laoziego, Cesarzowej zachodu i trzech gwiezdnych bóstw: bóstwa długowieczności (Shou xing), bóstwa powodzenia i kariery (Lu xing) i bóstwa szczęścia (Fu xing). Przedstawienia nieśmiertelnych związane były ze światem roślin i zwierząt – odnajdujemy wśród nich np. sosnę, bambus, brzoskwinię, nietoperza, żółwia, żurawia. Wytwarzane były jako samodzielne figurki, a także zdobiły talerze, wazy, donice. Wśród wyobrażeń nieśmiertelnych na wystawie wyróżnia się grupa Ośmiu Nieśmiertelnych bóstw (Zhongli Quan, Lü Dongbin, Li Tieguai, Zhang Guo Lao, Cao Guojiu, Han Xiangzi, He Xiangu, La Caihe). Według tradycji były to istoty śmiertelne, wywodzące się z różnych warstw społecznych, wzorowane na postaciach historycznych, zamieszkujące rajskie wyspy Penglai.

Buddyzm nie jest religią wywodzącą się z Chin, związany jest z, żyjącym w Indiach, Siddhartha Guatama (563 – 483 p.n.e.), twórcą reguł postępowania, prowadzących do stanu oświecenia – nirwany. W Chinach religia ta pojawiła się w I w.p.n.e., a za państwową uznano ją w IV w. n.e. Najbardziej rozpowszechnione zostały nauki szkoły – chan (zen), głoszące spokój, wyciszenie, naturalność w zachowaniu, prostotę. Buddyzm stał się religią mas, ponieważ głosił ideę powszechnego zbawienia. Ikonografia buddyjska w Chinach przedstawiała cztery grupy wizerunków: postaci Buddy, botthisattwów (istot, które poprzez kolejne cykle narodzin i śmierci osiągnęły stopień doskonałości Buddy), lohanów (mnichów i uczniów Buddy) i Niebiańskich Generałów (obrońców buddyzmu, groźnych wojowników stojących przy wejściach do świątyń). Te wspaniałe postaci – figurki z brązu, kamienia, laki, porcelany, w tym naturalnej wielkości piękna polichromowana rzeźba Bodhisattwy Kuan-yin z okresu dynastii Yuan (XIII-XIV w.), są ozdobą ekspozycji. Ze względu na odmienność i ogromne walory historyczno-artystyczne, osobne miejsce poświęcono na wystawie malarstwu chińskiemu. Jego historię można, w uproszczeniu, podzielić na cztery okresy: - pierwszy (I-IV w. p.n.e.) to okres rozkwitu malarstwa dworskiego; malarze, wykonujący głównie portrety urzędników, zatrudniani byli na dworze i realizowali jego zamówienia - drugi (V-X w.) to początek tzw. malarstwa autorskiego, ilustrującego życie człowieka, przyrodę, otaczający świat. Jego rozkwit przypada na: - trzeci okres (XII-XIV w.); wśród tworzących w tym okresie artystów pojawia się grupa malarzy będących pod wpływem medytacyjnej sekty chan (zen), którzy stworzyli nowy styl – monochromatyczne malarstwo tuszem - w czwartym okresie (XIV – XIX w.) pojawia się niezależny artysta znający pismo i specjalizujący się w drukowaniu i ilustrowaniu (drzeworytami) książek.

Jednym z powodów, dla których odbiorca europejski zafascynowany jest malarstwem chińskim jest sposób widzenia świata, malowania i przedstawiania. W warsztacie artysty najważniejsze były cztery skarby, którymi się posługiwał: tusz, kamień do jego rozcierania, papier lub jedwab i pędzel. Farb z reguły nie mieszano, stosując ograniczoną ilość kolorów: karmin, indygo, żółć, biel, umbrę, zieleń malachitową, błękit górski). Głównymi tematami były: świat człowieka, jego otoczenie; pejzaż, a w nim woda i góry, jako podstawowe elementy oraz przyroda ożywiona – zwierzęta, ptaki, rośliny. Obrazy powstawały z użyciem dwóch podstawowych technik – pracowitego pędzla malującego cienkie kontury, wypełniane potem farbami i opisywania idei przy pomocy bądź barwnych plam, bądź monochromatycznego tuszu, stosowanego w różnym natężeniu. Obrazy miały formę pionowych lub poziomych zwojów, przechowywanych w bibliotekach i wyjmowanych na specjalne okazje. Dla artysty chińskiego odmienne było także spojrzenie na świat. Jego obraz był nieskończonością natury, wyobrażeniem artysty, nieskończonością. Nie ograniczał jej, tak jak artysta europejski, ramami.

Wystawa Świat myśli i wyobraźni dawnych Chin jest pierwszą w Polsce prezentacją zbiorów Národní muzeum – Náprstkovo muzeum asijských, afrických a amerických kultur w Pradze. Na ekspozycji znalazło się około 200 zabytków, głównie z XVI-XIX wieku, pochodzących przeważnie z dynastii Qing oraz wcześniejszych -Han, Tang i Ming.