O SZTUCE I INNYCH DEMONACH / Ptak Feniks w interpretacji chrześcijańskiej

26.09 sb 18.00 // O SZTUCE I INNYCH DEMONACH / Ptak Feniks w interpretacji chrześcijańskiej

Mit o Feniksie jest od czasów starożytnych nieprzerwanie obecny w kulturze. O ptaku tym czytamy w źródłach średniowiecznych, w literaturze nowożytnej i współczesnej. Ponadto stworzenie to jest często przedstawiane w sztuce. O powszechności recepcji tego mitu niech świadczy choćby fakt, że Feniks jest obecny w samym języku, mówimy przecież np.: Odrodzić się jak Feniks z popiołów. Ów mitologiczny ptak znalazł sobie również miejsce w niektórych przekładach Biblii. Korzenie mitu o Feniksie wykraczają poza antyczny świat Greków i Rzymian. Jego genezy doszukiwać się należy w mitologiach bliskowschodnich. Najczęściej utożsamia się Feniksa z egipskim ptakiem Benu. Prawdopodobnie do tego mitu nawiązywał też Herodot, który wspomniał o nim opisując właśnie kraj faraonów i piramid. Feniksa łączy się również z innymi ptakami bliskowschodnimi związanymi z kultem Słońca, takich jak np. perski Parodars.

Analiza pism autorów patrystycznych i starożytnej sztuki chrześcijańskiej ujawnia, że wczesny Kościół asymilował i dostosowywał do własnych potrzeb niektóre pogańskie mity, aby posługiwać się nimi w nauczaniu wiernych i udowadnianiu prawd wiary. Takiego rodzaju recepcja i reinterpretacja mają miejsce także w przypadku mitu o Feniksie. Dla przykładu przywołajmy anonimowego greckiego Autora dzieła pt. Fizjolog, które powstało w II bądź IV wieku. Przyrównał on zmartwychwstanie Feniksa do zmartwychwstania samego Jezusa Chrystusa. Pisze, że Feniks przybywszy do egipskiego miasta Heliopolis, ze skrzydłami nasyconymi aromatycznym zielem, wstępuje na ołtarz i sam spala się. Po jednym dniu kapłan znajduje larwę, a po trzech dniach dojrzałego już ptaka. Komentator chrześcijański porównuje zatem pod każdym względem ptaka Feniksa do Chrystusa. Podsumowuje swoje rozważania tymi słowami: Feniks jest więc obrazem naszego Zbawiciela. Przybywając z niebios, rozpostarł oba skrzydła i ofiarował je pełne miłej woni, czyli cnotliwych słów niebiańskich. W literaturze wczesnochrześcijańskiej staje się więc Feniks symbolem i obrazem zmartwychwstania Chrystusa, a co za tym idzie, symbolem zmartwychwstania całej ludzkości. Chrześcijańskie rozumienie tego mitu ukształtowało się na gruncie antycznej symboliki, w której Feniks związany był z ideami odrodzenia i nieśmiertelności. Jeśli chodzi o duchowość i moralność chrześcijanina – o czym czytamy np. w pismach biskupa Mediolanu, św. Ambrożego – Feniks jest ponadto wzorem do naśladowania i symbolem czystości oraz wolności od ziemskich potrzeb. Dla Ojców Kościoła ptak Feniks jest również symbolem duchowego odrodzenia każdego chrześcijanina, a w kontekście eschatologicznym został on złączony z ideą wiecznego bytowania dusz w raju.

Połączony z dyskusją wykład postara się ukazać sposób, w jaki pisarze i artyści wczesnochrześcijańscy odczytali na nowo antyczny pogański mit o ptaku Feniksie. // Łukasz Krzyszczuk

Wstęp wolny!