18 stycznia 2017 roku w Miguel Abreu Gallery w Nowym Jorku odbędzie się uroczyste otwarcie współorganizowanej przez Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu wystawy prac jednego z najważniejszych polskich artystów minionego stulecia Wacława Szpakowskiego, pt. Grounding Vision: Wacław Szpakowski.

Wystawa ta stanowi kontynuację realizowanych w ostatnich latach przez Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu działań mających na celu ugruntowanie trwałego, niezwykle istotnego miejsca Wacława Szpakowskiego w historii sztuki współczesnej oraz poszerzenia obrazu jego twórczości, która sytuuje się na styku sztuki i nauki oraz sztuk wizualnych i muzyki. Najważniejszymi z nich jest przede wszystkim wydana w 2015 roku monograficzna książka Wacław Szpakowski 1883–1973. Linie rytmiczne pod redakcją pani Elżbiety Łubowicz oraz zeszłoroczna wystawa o tym samym tytule, która została zorganizowana w ramach programu sztuk wizualnych Europejskiej Stolicy Kultury Wrocław 2016 w Muzeum Miejskim Wrocławia. Dowodem skuteczności tych działań jest współorganizowana przez OKiS nowojorska wystawa Artysty, będąca równocześnie pierwszą, tak obszerną indywidualną prezentacją twórczości Szpakowskiego w USA, a także kolejne odsłony przygotowanej przez Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu ekspozycji, które będą miały miejsce m.in. w Krakowie, Budapeszcie, Rydze i Bydgoszczy.

Wacław Szpakowski (1883–1973) był polskim architektem i inżynierem, który stworzył własną ideę abstrakcyjnego rysunku, opracowywaną najpierw w szkicownikach (od 1900 roku), a następnie systematyczne rozwijaną. Między wczesnymi latami dwudziestymi a czterdziestymi XX wieku powstała seria prac wykonanych tuszem na kalce technicznej. Szpakowski pracował w całkowitej izolacji, bez kontaktu z aktualną sztuką swojej epoki; jednakże jego twórczość jest w pełni modernistyczna – co widoczne jest w dążeniu do znalezienia możliwie najprostszych form dla wyrażenia elementarnego porządku wszechświata. Zasady konstrukcji jego prac zbliżają je do badań naukowych w ich formalnym rygorze i systematycznym charakterze.

Nazywając swe dzieła „rysunkami pomysłów liniowych" Szpakowski stworzył symetryczne wzory ciągłej linii geometrycznej, o niezmiennej grubości 1 mm i wzajemnej odległości odcinków 4 mm; linia zawsze zaczyna się przy lewej krawędzi strony, a kończy przy prawej. Nieustępliwa trajektoria linii na płaszczyźnie każdego arkusza jest dla Szpakowskiego jedynie fragmentem jej nieskończonego rytmicznego biegu w przestrzeni i czasie. Zaprosił widzów do rozszyfrowania, jak to nazwał, „treści wewnętrznej" rysunków – poprzez śledzenie przebiegu „linii łamanej” na płaszczyźnie, „jedno za drugim załamaniem, na podobieństwo składania z liter oddzielnych – słów pisma"[1]

Zupełna prostota środków wyrazu oraz możliwość rozszyfrowania sensu jego rysunków poprzez odtworzenie procesu ich tworzenia to dwie zasadnicze właściwości prac Szpakowskiego, które odróżniają je od dekoracyjnego ornamentu. Szpakowski apelował o ciągłą, nieprzerwaną obserwację, dzięki której zmysły percepcyjne widza zostałyby dostrojone do „cyklicznych rytmów zjawisk”.

Z dzisiejszej perspektywy twórczość Szpakowskiego antycypuje seryjność, nasiloną temporalność i zagęszczoną pamięć wizualną. Przypominające elektryczne obwody lub cyfrowo generowane wykresy, motywy rysunków Szpakowskiego przywołują na myśl nowe technologie produkcji obrazu, których oddziaływanie na percepcję potęguje kryzys uwagi. Idea Szpakowskiego, zgłębiająca dychotomię skoncentrowanego oraz rozproszonego, zdecentralizowanego spojrzenia, może być rozumiana jako krytyka zmian modeli widzenia.

W ramach nowojorskiej ekspozycji, publiczności zaprezentowane zostanie dwadzieścia sześć rysunków powstałych między 1923 a 1943 rokiem oraz wczesne szkicowniki artysty. Rysunki tego pioniera abstrakcji, zbudowane z jednej nieprzerwanej linii, to piękne, rytmiczne, quasi-labiryntowe formy o charakterze wizualno-czasowym. Cennym uzupełnieniem dla nich będą prace autorstwa uznanych zagranicznych artystów Hanne Darboven, Guy de Cointeta, Trishy Donnelly, Sama Lewitta, Hilary Lloyd, Floriana Pumhösla i R. H. Quaytmana, z których wszystkie w istotny sposób rezonują prekursorski projekt Szpakowskiego.

Wystawa była możliwa dzięki życzliwości i wsparciu projektu przez rodzinę Szpakowskich, Muzeum Sztuki w Łodzi, pana Jacka Łozowskiego oraz przy pomocy Ośrodka Kultury i Sztuki we Wrocławiu, odpowiedzialnego za organizację wystawy ze strony polskiej. Kuratorami wystawy są Masha Chlenova i Anya Komar. Za współpracę kuratorską odpowiada Łukasz Kujawski.

[1] Wacław Szpakowski, Linie rytmiczne,1968 [w:] Waclaw Szpakowski: Nieskończoność linii (Warszawa: Muzeum Narodowe, 1992), s.181

Wystawa Grounding Vision: Wacław Szpakowski 13 stycznia – 21 lutego 2017. Wernisaż: 18 stycznia, godzina 18.00 Godziny otwarcia: 10.30 – 18.30 Miguel Abreu Gallery 88 Eldridge Street New York, NY 10002 www.okis.pl www.miguelabreugallery.com

Wacław Szpakowski – urodzony w Warszawie, 1883; zmarł we Wrocławiu, 1973, gdzie mieszkał od 1945 roku; artysta zasługujący na trwałe miejsce w historii sztuki współczesnej. Twórca rysunkowych „Linii rytmicznych", powstających w latach 1900–1951. Prekursor abstrakcji geometrycznej w sztuce. Pierwsza prezentacja jego prac odbyła się już po śmierci artysty, w Muzeum Sztuki w Łodzi, 1978, a pierwsza wystawa monograficzna – w 1992 roku w Brukseli (galeria Atelier 340). Dzieła Szpakowskiego brały udział w wielu wystawach polskiej sztuki za granicą (Presences Polonaises, Centrum Pompidou, Paryż 1983; Europa, Europa, Bonn 1994). Pokazane zostały na wystawie Inventing Abstraction, 1910–1925 w Museum of Modern Art w Nowym Jorku (2012/2013), podsumowującej początki nurtu sztuki abstrakcyjnej na świecie.