Herbata i sake – dwa napoje Japonii

Kamienica pod Gwiazdą

Wernisaż: 18 listopada, godz. 17.00

Wystawa czynna: 19 listopada – 12 lutego 2017

Kurator: Katarzyna Paczuska

Ceremonia spożywania herbaty i sake

Wystawa przybliża kulturę materialną związaną z herbatą i sake. Prezentuje naczynia, które służą spożywaniu obu trunków oraz japońskie dzieła sztuki ilustrujące zwyczaje związane z herbatą i sake. Obiekty pochodzą ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego we Wrocławiu, kolekcji prywatnych oraz Muzeum Okręgowego w Toruniu.

Zen, samuraje i refleksja

Herbata, a właściwie ceremonia herbaciana (chanoyu) oraz sake to dwa napoje, które automatycznie kojarzą się z Japonią. Doskonale obrazują wielotorowość kultury japońskiej. Z jednej strony mamy ceremonię, pełną refleksji i celebry, wiązaną z filozofią buddyzmu zen, z drugiej strony mamy napój kojarzony z kulturą samurajską. Są to napoje zakorzenione nie tylko w obyczajowości Kraju Kwitnącej Wiśni, lecz także jego duchowości i kulturze wyższej.

Studia w Chinach i herbata

Tradycja sporządzania napoju herbacianego sięga wielu setek lat przed naszą erą. Pierwsze wzmianki o piciu herbaty w Japonii pochodzą z początku epoki Heian (pocz. IX w.). Stawała się ona coraz popularniejsza dzięki mnichom, którzy, wracając ze studiów w Chinach, przywozili ze sobą susz. W Japonii także uważano herbatę za lekarstwo i napój ożywiający umysł. Popularność napoju herbacianego rosła nie tylko w klasztorach i na cesarskim dworze, ale również wśród pozostałych grup społecznych.

Wyrafinowana prostota

W połowie XIV w. w klasztorach buddyjskich wykształciły się reguły dotyczące picia herbaty. Dzisiaj ceremonia herbaciana chanoyu jest wyrafinowana w swojej prostocie. Wpływ na to miała filozofia zen, a także trzy postaci, które nadały obecny kształt japońskiej ceremonii przyrządzania i picia herbaty: Shukō Murata (także Jukō Murata; 1423–1502), Jōō Takeno (1502–1555), Rikyū Sen (Sen no Rikyū; 1522–1591).

Potrawy życia

Sake jest napojem alkoholowym, który towarzyszy wszystkim celebrom i jest obowiązkowym napojem podczas powitań, wszelkich uroczystości, zaślubin, pogrzebów i ceremonii religijnych. Pito ją także dla otuchy, ulgi i niepamięci. W najdawniejszych czasach sake pito w świątyniach shintoistycznych. Poza symboliczną funkcją – jednoczenia z bogami, sake miała także moc oczyszczenia. Wchodziła w skład potraw życia (shinsen – ryż, sól, woda i sake) z shintoistycznych ołtarzy.

Picie sake w samotności to potępiany zwyczaj

W epoce Edo (1600–1868), kiedy ustały wojny, samurajowie mieli coraz więcej czasu na spotkania towarzyskie przy sake. Picie w samotności jest do dzisiaj potępianym zwyczajem. Ceremonia san san kudo to toast sake spełniany przez młodą parę z trzech różnej wielkości naczyń. Ma zapewnić szczęście, pomyślność i zdrowie. Toast san san kudo spełnia również czternastoletnia kandydatka na gejszę, gdy postanawia o swojej przyszłości. Przed walkami sumo kapłan świątyni shinto, który pełni funkcję sędziego, skrapia nią arenę.

Hanami i ukwiecone drzewa wiśni

Spożywanie sake było także tradycyjnym elementem większości ludowych festiwali. Podczas święta hanami – biesiadowania pod ukwieconymi drzewami wiśni z rodziną i przyjaciółmi pije się również sake. Współcześnie wszystkim służbowym spotkaniom towarzyszy obowiązkowo sake.