NOTATKI Z PODZIEMIA. SZTUKA I MUZYKA ALTERNATYWNA W EUROPIE WSCHODNIEJ 1968-1994

ms², ul. Ogrodowa 19 otwarcie ekspozycji 22 września 2016, czwartek, godz. 18.00, wstęp wolny wystawa będzie czynna do 15 stycznia 2017

Po 1968 roku w Europie Wschodniej pojawiła się tętniąca życiem kultura alternatywna związana ze sztukami wizualnymi, muzyką rockową i eksperymentalną oraz literaturą. Artyści wchodzili wówczas w nieoczywiste sojusze, częstokroć zacierając granice pomiędzy odrębnymi dziedzinami twórczości. Notatki z podziemia prezentują ten fenomen w nowatorski, dotychczas niepraktykowany sposób – jako zjawisko mimo swej różnorodności i rozpiętości geograficznej posiadające swoisty wschodnioeuropejski charakter. Skupiając się na kulturze młodzieżowej i kontrkulturowych formach ekspresji, łódzka ekspozycja zestawia muzyczne i artystyczne przedsięwzięcia, które nie miały szansy zostać pokazane wspólnie.

Paradoks kultury niezależnej Bloku Wschodniego i Jugosławii polegał na tym, że każda z krajowych scen undergroundowych utrzymywała silniejsze kontakty z Zachodem niż z artystami z innych państw socjalistycznych. A mimo to w krajach tych pojawiła się wspólna estetyka. Podziemna kultura obiecywała chwilową ucieczkę od rutyny i porządku biurokracji, ustanawiała przestrzeń, w której poruszano zakazane tematy wyparte z oficjalnego dyskursu społecznego, mówiła o śmierci czy seksualności. Współpraca artystów, pisarzy i muzyków skutkowała niekiedy unikatowymi hybrydami. W połowie lat 70. łotewski artysta Hardijs Lediņš organizował „disko wykłady”, podczas których „miksował” muzykę i filozofię w Otobrisie, Domu Kultury Pracowników Budowlanych w Rydze. W latach 80. Pop Mechanika, grupa z Leningradu, przebierała się za orkiestrę wojskową i próbowała przekonać publiczność, że jest oficjalną radziecką orkiestrą. Pozostając w konflikcie z władzą, artyści i muzycy, członkowie takich grup, jak Plastic People of the Universe czy DG 307 (Praga), regularnie płacili za swoją działalność więzieniem.

Artyści i muzycy tworzący performanse i wideo często uznawali swoje działania za formę wytwarzania stref alternatywnych wobec oficjalnego obiegu kulturowego. Galerie sztuki i ośrodki studenckie stawały się ważnymi przestrzeniami publicznymi umiejscowionymi pomiędzy sankcjonowaną przez państwo kulturą popularną a odseparowanymi obszarami działalności opozycji antykomunistycznej. W bardziej liberalnych krajach Europy Wschodniej, jak Polska i Jugosławia, sceny te stanowiły obszar aktywności neoawangardowych artystów i muzyków. Konserwatywne reżimy wschodnioeuropejskie obawiały się zaś młodzieżowej energii, której katalizatorem mogła stać się muzyka. W krajach tych artyści zawiązywali twórcze sojusze, tworząc komuny i zajmując obiekty zrujnowane i przeoczane przez władze.

Na początku lat 80. jedną z najważniejszych przestrzeni wolności stała się ideologia punk. Punkowy etos „zrób to sam” wszedł w reakcję z „lokalnymi” tradycjami samizdatowych publikacji i magnitizdatowych nagrań. Pod koniec dekady, kiedy artyści zostali dopuszczeni do mediów, zaowocowało to samorodnymi wschodnioeuropejskimi wersjami popowych teledysków, obiegiem alternatywnych magazynów wideo oraz pirackimi programami telewizyjnymi na kasetach VHS.

Od końca lat 60. improwizacja zaczęła stawać się narzędziem odnowy pojęcia wspólnoty. Wtedy też kształtują się dwie dominujące w latach 80. postawy poszukujące w przeszłości tego, co nowe. Z jednej strony pojawiają się neoprymitywistyczne eksperymenty z rytualnością i „powrotem do źródeł”, z drugiej natomiast artyści odkrywają język awangardy jako metodę przekształcania rzeczywistości i nawiązywania, często przewrotnego, do niechcianego dziedzictwa rewolucji. Obie te tendencje w realiach państw socjalistycznych nabierają wyraźnie wywrotowego charakteru.

Łódzka ekspozycja będzie prezentować różnorodne oblicza muzyczno-artystycznego podziemia i będzie okazją, by prześledzić drogi ku autonomii, której osiągnięcie umożliwiała kontrkultura. Na wystawie zaprezentowane zostaną obrazy, rzeźby, a także filmy i wideo, fotografie, plakaty czy publikacje pochodzące z różnych miejsc Europy Wschodniej, od byłych republik Związku Radzieckiego, przez Polskę, Czechy i Węgry, po Jugosławię. To doskonała okazja, by przyjrzeć się ewolucji kontrkultury w Europie Wschodniej, od 1968 roku, przez rozpady komunistycznych reżimów, aż do zderzenia z rynkowymi regułami gry w nowym porządku.

Kuratorzy: David Crowley i Daniel Muzyczuk Koordynatorka: Martyna Gajda