NIETYKALNA

reżyseria: Oskar Roehler

MŁODE KINO NIEMIECKIE

9. przegląd filmowy najlepsze filmy dekady 1995 - 2005

Przeglądy młodego kina niemieckiego organizowane przez Goethe-Institut w Warszawie we współpracy z Filmoteką Narodową mają swoją kilkuletnią tradycję. Co roku prezentowane są najnowsze produkcje niemieckie, wybrane z programu Międzynarodowego Festiwalu Filmowego Berlinale.

W tym roku w marcu odbędzie się 9. przegląd z tego cyklu, który z racji obecnie obchodzonego Roku Polsko-Niemieckiego 2005/2006 będzie miał wyjątkowy charakter. Tym razem przegląd pokaże nie tylko najnowsze filmy z ubiegłorocznego Festiwalu w Berlinie, ale podsumuje także kondycję niemieckiej kinematografii z okresu ostatniej dekady. Pokazanych zostanie dwadzieścia najlepszych filmów, zdobywców Oscarów, berlińskich Złotych Niedźwiedzi, Europejskiej Nagrody Filmowej lub Niemieckiej Nagrody Filmowej. Część filmów zostanie pokazana po raz pierwszy w Polsce, niektóre obrazy są znane, ponieważ trafiły na ekrany dzięki polskim dystrybutorom.

Przegląd przedstawia czołówkę nowej generacji niemieckich twórców filmowych: m.in. Caroline Link, Toma Tykwera, Christiana Petzolda, Hansa Christiana Schmida, Fatih Akina i wielu innych. Wyjątkowy program przeglądu daje polskiemu widzowi znakomitą możliwość wniknięcia w klimat współczesnego kina niemieckiego, będącego na dobrej drodze, by konkurować z francuskim czy angielskim. Przegląd został przygotowany we współpracy z Goethe-Zentrum Lublin/Dethloff Deutschschule/Partner Goethe-Institut.

NIETYKALNA Die Unberührbare, Niemcy 2000, 100 min.

Scenariusz i reżyseria: Oskar Roehler Zdjęcia: Hagen Bogdanski Muzyka: Martin Todsharow Montaż: Isabel Meier Producenci: Käte Ehrmann, Ulrich Caspar

Występują: Hannelore Elsner, Vadim Glowna, Jasmin Tabatabai, Michael Gwisdek, Lars Rudolph, Nina Petri, Tonio Arango

Nagrody i wyróżnienia:

Niemieckie Nagrody Filmowe 2000: Złote Taśmy dla najlepszego filmu i najlepszej aktorki - Hannelore Elsner oraz nominacja dla najlepszego aktora – Vadima Glowny;

MFF W Cannes 2000: film w programie Directors’ Fortnight; Oscary 2000: nominacja dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego;

MFF w Chicago 2000: Srebrny Hugo dla najlepszej aktorki Hannelore Elsner; Cinequest San José Film Festiwal: nagroda dla najlepszego filmu;

MFF w Karlowych Warach 2000: nominacja do Kryształowego Globu i nagroda Don Kichota; Ourense Independent Film Festival 2000: Nagroda AEC za zdjęcia dla Hagena Bogdanskiego;

Bawarska Nagroda Filmowa 2001 dla najlepszej aktorki Hannelore Elsner;

MFF w Istambule 2001: Złoty Tulipan dla najlepszego filmu oraz wyróżnienie specjalne dla najlepszej aktorki Hannelore Elsner;

Miami Film Festival 2001: Nagroda FIPRESCI oraz wyróżnienie dla Hannelore Elsner i Hagena Bogdanskiego za zdjęcia;

MFF w Rotterdamie 2001: Nagroda KNF.

Hanna Flanders jest sławną komunizującą pisarką niemiecką, mieszkającą w Monachium w eleganckim apartamencie i ubierającą się w najelegantszych salonach mody przy Maximilianstrasse. W Niemczech zachodnich ludzie kupowali jej książki, gdyż krytykowała w nich zawzięcie kapitalizm i burżujską mentalność sytych. Z upodobaniem wydawano ją też w NRD. To jej schlebiało i podbudowywało samopoczucie, zwłaszcza, że pisała coraz mniej i powoli zaczęto mówić o schyłku jej kariery literackiej.

Moment kryzysu nastąpił pod koniec 1989 roku, gdy Niemcy ogarnęła euforia burzenia muru i zjednoczenia. Dla Hanny był to moment przełomowy – jednak nie w sensie pozytywnym, lecz zdecydowanie negatywnym. To katastrofa: wyidealizowany kraj sprawiedliwości społecznej i prawdziwej demokracji robotników i chłopów zleje się w jedno z przeżartym zgnilizną burżujskim RFNem, którego dekadencki obraz od lat przedstawiała w swoich książkach.

Pisarka, wciąż popijająca dry martini i łykająca tabletki antydepresyjne, postanawia udać się do Berlina, by zobaczyć na własne oczy, co się dzieje. Likwiduje mieszkanie i wyjeżdża. Co ciekawe, nie do wschodniego, lecz do zachodniego Berlina, do eleganckiego hotelu, w którym niegdyś świętowała triumfy, o czym pamięta uczynny portier oraz barowy żigolak. Chciałaby poznać też NRD, więc umawia się w wielkim państwowym wydawnictwie, niegdyś publikującym jej książki. Dziś na korytarzach tego propagandowego molocha redaktorzy świętują zburzenie muru. Hanna jest oburzona ich postawą – w dodatku nikt nie chce z nią rozmawiać. Jest już przeszłością, a wszyscy patrzą z nadzieją w przyszłość. Na szczęście pewna skromna redaktorka postanawia się nią zająć i nawet załatwia jej służbowe mieszkanie w jednym z bloków na peryferiach.

Hanna ma swoje NRD. Nie wytrzymuje jednak w pustym mieszkaniu, idzie przez pole do osiedlowego baru. Tam też wszyscy świętują koniec komuny. W płaszczu od Chanel, ostro wymalowana chce pouczać świętujących robotników i urzędników. Nie powinni się cieszyć z końca najlepszego ze światów. To nie może dobrze się skończyć. Dochodzi niemal do awantury. Świat Hanny wali się jednak po cichu, bez hałasu. Spotka jeszcze byłego męża, z którym znowu nic jej nie wyjdzie i pojedzie do rodziców, burżujów z Hamburga, z którymi znów nie uda jej się porozumieć. Wróci do Monachium, do pustego mieszkania. Hanna nie ma dokąd pójść.

Podczas spotkania z Roehlerem w Berlinie w 2000 r., tuż przed jego wyjazdem do Cannes, odniosłem wrażenie, że ten wrażliwy i niezwykle skromny młody człowiek bardziej przypomina polskich twórców kina niepokoju moralnego z lat 70., niż niemieckich młodych reżyserów pokolenia X, buńczucznych i pewnych siebie, którzy wierząc w kino środka podbijają przede wszystkim serca szerokiej publiczności.

Dla Roehlera ważny jest przede wszystkim przekaz, przesłanie filmu. To przesłanie musi być ważne i aktualne. Może niekoniecznie chodzi mu o zmianę rzeczywistości, czego zdawali się chcieć zaniepokojeni moralnie Polacy, lecz o poruszenie najistotniejszych, najboleśniejszych problemów codzienności.

A co jest najbardziej ważkim problemem aktualnie w Niemczech? Oczywiście sytuacja kraju po zjednoczeniu – trudny i często bardzo bolesny proces łączenia się dwóch światów, dwóch mentalności, dwóch systemów wartości w ramach jednego narodu.

Owszem, nie pierwszy Roehler porusza ten temat, jednak tak dojrzałej i mądrej wypowiedzi dotąd w kinie niemieckim nie było. A jej wartość dodatkowo zwiększa fakt, że jest to wypowiedź uniwersalna – zrozumiała i przejmująca nie tylko dla Niemców (nieważne czy z dawnego RFN, czy NRD).

Siła tego filmu tkwi jeszcze w jednym – jest to dzieło bardzo osobiste. Mówił o tym Roehler na spotkaniu w Berlinie, podkreślał, że zrobił ten film dla swego ojca i w hołdzie dla matki, pisarki Giseli Elsner, dla dwojga wspaniałych ludzi wiernych ideałom lewicowym przez całe życie. Ojciec zmarł zanim młodemu reżyserowi udało się ukończyć film, znał jednak scenariusz i pomagał przy jego pisaniu. I to się czuje oglądając film, czuje się, że opowiadana historia jest autentyczna, choć pozornie abstrakcyjna, zmyślona. Bo przecież, komu mogłoby nie podobać się zburzenie muru berlińskiego?