Od Cranacha do Corintha

Dawne malarstwo ze zbiorów

Muzeum Narodowego w Szczecinie

Wernisaż: 14 grudnia 2006 r., godz. 12:00

Wykład towarzyszący otwarciu ekspozycji, godz. 13:00 – Splendor książąt, duma mieszczan. Kolekcjonerzy w Szczecinie od końca XVI do połowy XX wieku - wygłosi dr Rafał Makała.

Wystawa jest pierwszą prezentacją najważniejszych dzieł ­– 40 obrazów z okresu od XVI do początków XX w. – ze zbioru Muzeum Narodowego w Szczecinie poza jego siedzibą. Mimo niewielkich rozmiarów wystawa nie tylko dokumentuje tradycję kolekcjonerską Szczecina, ale także odzwierciedla charakter tego portowego miasta jako ośrodka artystycznego — miejsca wymiany myśli artystycznej. Podkreśla okresy artystycznej świetności Pomorza, w tym przede wszystkim "złotego wieku" przełomu XVI i XVII stulecia oraz okresu niebywałego rozwoju gospodarczego w XIX i początku XX w., a także wydobywa specyfikę regionu: związki z krajami nadbałtyckimi, silne wpływy niderlandzkie i znaczenie jako jednego z pierwszych ośrodków w Europie Środkowej gromadzącego dzieła awangardy początków XX w.

Na kształt szczecińskich zbiorów wpłynęły zarówno burzliwe dzieje Pomorza, jak i jego dawne związki artystyczne. W swoim obecnym kształcie są konglomeratem, stanowiącym odbicie ewoluujących przez wieki tradycji kolekcjonerskich. Zbiór ten nadal znakomicie ilustruje zmieniające się gusta mieszkańców Pomorza Zachodniego. Istotną rolę grają w nich dziś zakupy powojenne.

Najstarsze prezentowane dzieła związane są z północnoeuropejskim renesansem. Sztandarowym obiektem z tego okresu jest odzyskany niedawno konterfekt księcia Filipa I, sygnowany przez pracownię Cranachów. Wraz z nieco późniejszymi obrazami z kościoła zamkowego świadczy on o poziomie artystycznym dawnych zbiorów książęcych, ukazując jednocześnie specyfikę sztuki Reformacji. Do tej grupy należy też portret Filipa Melanchtona, ciekawy szczególnie ze względu na unikatowe połączenie technik graficznych i malarskich.

W drugiej połowie XVI w., wraz ze wzrostem znaczenia Niderlandów w Europie, na Pomorzu rozpowszechniła się moda na dzieła tamtejszych malarzy, jak i płynące stamtąd wzorce artystyczne. Wśród grupy obrazów importowanych prym wiedzie Wielki kiermasz wykonany przez twórcę z kręgu Davida Vinckboonsa, niejako sumujący ówczesne dokonania artystów niderlandzkich w zakresie pejzażu i malarstwa rodzajowego. Z kolei epitafijny portret mężczyzny z różą na tle sceny Zmartwychwstania reprezentuje miejscową twórczość opartą na grafikach niderlandzkich. O długotrwałej modzie na sztukę holenderską świadczą obrazy pochodzące z następnych stuleci: powstałe w początkach XVIII w. przedstawienia pracowni malarskiej i rzeźbiarskiej czy późniejszy o blisko sto lat Pejzaż nadrzeczny ze sztafażem Jacoba van Strija, zachwycający bogactwem detalu i swobodą wykonania. Z racji położenia i charakteru Szczecina sporą popularnością wśród miejscowych odbiorców cieszyło się malarstwo marynistyczne. Spośród prezentowanych dzieł walorami artystycznymi wyróżnia się pochodząca z 2 ćwierci XVII wieku Burza na morzu, utrzymana w wąskiej gamie barwnej, różnicowanej delikatnymi laserunkami oraz zaskakującymi efektami świetlnymi.

Szczecińska kolekcja poszczycić się może niewielkim, lecz wartościowym zbiorem malarstwa włoskiego XVII w. Jego trzon stanowią dwa wybitnej klasy obrazy: Powrót syna marnotrawnego oraz Św. Jan Ewangelista. Pierwszy, monumentalny w swej formie, nawiązuje do malarstwa z kręgu Guercina, drugi natomiast, bardziej intymny, wskazuje na środowisko malarzy neapolitańskich.

Prezentacja została przygotowana w ramach programu wymiany wystaw malarstwa dawnego między z dawna współpracującymi Muzeum Sztuki w Łodzi i Muzeum Narodowym w Szczecinie. Program osnuty został wokół zagadnienia kolekcjonerstwa w środkowej Europie, pokazanego na przykładzie zbiorów dwóch ośrodków o dość odmiennej historii. Mimo zasadniczych różnic obie kolekcje mają ze sobą wiele wspólnego. Wprawdzie u początków zbiorów szczecińskich leżą działania książąt pomorskich w XVI i początkach XVII w., jednak swoją świetność kolekcja szczecińska zyskała w drugiej połowie XIX i początkach XX w. – podobnie jak zbiory dawnych mistrzów łódzkiego Muzeum. Obie kolekcje zostały też w dużej mierze rozproszone w wyniku działań wojennych i barbarzyńskich poczynań totalitarnych systemów XX w. Z mozołem odtwarzane i uzupełniane po II wojnie światowej, stanowią dziś wartościowe zbiory sztuki europejskiej, mające ponadregionalne znaczenie.

Wystawie towarzyszy bogato ilustrowany, dwujęzyczny (polsko-niemiecki) katalog.