Ludożercy w kulturze: Kraus, Bernhard, Lec - satyra jako radykalna krytyka społeczna

Sesja naukowa i dyskusja panelowa

Satyra uważana jest często za drugorzędny, niepoważny gatunek literacki. A przecież może ona stanowić medium bezwzględnej, okrutnej – i potrzebnej – krytyki społecznej. Mając na uwadze to krytyczne okrucieństwo, Walter Benjamin napisał kiedyś, że satyryk to postać, pod jaką cywilizacja przyswoiła sobie ludożercę. Słowa te padają w eseju Benjamina o Karlu Krausie i właśnie Kraus, wielki wiedeński satyryk, wieloletni redaktor pisma „Die Fackel”, jest pierwszym i najważniejszym bohaterem wydarzenia. Dawniej Kraus był w Polsce czytany, dziś wie się o nim u nas niewiele, zależy nam więc na przybliżeniu jego postaci i dzieła. Polskim twórcą, który dobrze znał dzieło Krausa i po części korzystał z krausowskich inspiracji, był drugi bohater wydarzenia, wielki polski satyryk Stanisław Jerzy Lec. Wreszcie, trzecim bohaterem jest Thomas Bernhard, prywatnie przyjaciel Leca, którego W.G. Sebald uważał za godnego następcę ludożerczej tradycji Krausa. Chcemy zastanowić się wspólnie nad podobieństwami i różnicami, jakie łączą i dzielą tych trzech autorów, jak również nad funkcjami satyry w rozmaitych warunkach społeczno-politycznych.

Wydarzenie składa się z dwóch części. Pierwsza to sesja naukowa, druga to dyskusja panelowa o trzech bohaterach spotkania i o roli satyry, wreszcie – czytanie performatywne fragmentów antywojennego dramatu Karla Krausa Ostatnie dni ludzkości w przekładzie Jacka St. Burasa oraz tekstu Wycieczki automobilowe do piekła z czasopisma „Die Fackel” w przekładzie Ryszarda Wojnakowskiego przygotowane przez Teatr Barakah.

Łącząc Leca z Krausem i Bernhardem chcemy przekraczać granice i stworzyć konstelację, która pozwoli tych trzech autorów zrozumieć w nowy sposób. Kraków – po Lwowie główne polskie miasto, które pozostawało na orbicie wpływów kultury austriackiej – wydaje się idealnym miejscem dla takiego wydarzenia.

Program

9.30 – 17.00 Sesja naukowa

9.30 Powitanie 9.45 Joanna Jabłkowska, Kim był Karl Kraus? Ludożercą, satyrykiem czy idealistą? 10.20 Dyskusja 10.30 Aleksandra Stepanów, Kraus, satyra i prawo 10.55 dyskusja

11.10 – 11.40 przerwa na kawę

11.40 Dorota Szczęśniak, Karl Kraus: satyryk w obliczu śmierci epoki 12.05 dyskusja 12.15 Katarzyna Sadkowska, Kraus w modernistycznym Lwowie 12.40 dyskusja

12.55 – 14.30 przerwa

14.30 Lidia Kośka, Kraus, Lec, Bernhard – spotkanie pod wieżą Babel 14.55 dyskusja 15.05 Tomasz Lec, Bernhard w Warszawie: archeologia spacerologii 15.30 dyskusja 15.40 Monika Gromala, Śmiertelna powaga albo o życiu na bezdechu: Lec/Celan/Bernhard 16.05 dyskusja 16.15 Monika Szczepaniak, Ludo-żercy dobro-czyńcy. Kraus i Jelinek 16.40 dyskusja końcowa

17.00 – 18.00 przerwa na kawę

18.00 Rozmowa „Satyryk jako ludożerca” Z udziałem Joanny Jabłkowskiej, Lidii Kośki i Sławy Lisieckiej

Prowadzenie: Adam Lipszyc

oraz DRAMATORIUM – czytanie performatywne fragmentów antywojennego dramatu Karla Krausa Ostatnie dni ludzkości w przekładzie Jacka St. Burasa oraz tekstu Wycieczki automobilowe do piekła z czasopisma „Die Fackel” w przekładzie Ryszarda Wojnakowskiego, przygotowane przez Annę Wyrwik (reż.) i aktorów związanych z Teatrem Barakah: Roksanę Lewak, Bartłomieja Kwiatkowskiego i Karola Śmiałka

18.00 Rozmowa „Satyryk jako ludożerca”

Z udziałem Joanny Jabłkowskiej, Lidii Kośki i Sławy Lisieckiej Prowadzenie: Adam Lipszyc

W programie m. in. nagranie Karla Krausa czytającego teksty z pisma „Die Fackel” (w przekładzie Ryszarda Wojnakowskiego) oraz krótka próba czytana fragmentów antywojennego dramatu Krausa Ostatnie dni ludzkości (w przekładzie Jacka St. Burasa) przygotowana przez Annę Wyrwik (reż.) i aktorów związanych z Teatrem Barakah: Roksanę Lewak, Bartłomieja Kwiatkowskiego i Karola Śmiałka.

Organizacja: Austriackie Forum Kultury

Opieka naukowa: Adam Lipszyc

Partnerzy: Galeria Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki Galeria Bunkier Sztuki, Teatr Barakah, Uniwersytet Muri im. Franza Kafki

Patronat: Krakowskie Biuro Festiwalowe, Kraków Miasto Literatury UNESCO, Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, Dwójka - Program 2 Polskiego Radia, Radio Kraków, Korporacja Ha!art, Konsulat Austrii w Krakowie, LOKATOR, Massolit Books & Cafe, Oficyna Literacka Noir sur Blanc, PWN

Biogramy uczestników

Monika Gromala – doktorantka na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ukończyła Międzywydziałowe Indywidualne Studia Humanistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się na widmontologii. Możliwości zastosowania teorii filozoficznej poszukuje w studiach nad pamięcią, studiach nad Zagładą i praktykach wizualnych. Od lat zajmuje się poezją Paula Celana, któremu poświęcona zostanie jej praca doktorska.

Joanna Jabłkowska – prof. zwyczajny, pracuje w Instytucie Filologii Germańskiej UŁ. Zainteresowania badawcze, m.in.: współczesna literatura niemieckojęzyczna; literatura i polityka; utopia i antyutopia w literaturze. Autorka licznych publikacji dotyczących literatury niemieckiej i austriackiej, w tym dwóch książek: Literatur ohne Hoffnung. Die Krise der Utopie in der deutschen Gegenwartsliteratur (1993), Zwischen Heimat und Nation. Das deutsche Paradigma? Zu Martin Walser (2001).

Lidia Kośka – literaturoznawczyni, edytorka utworów Stanisława Jerzego Leca, autorka monografii Lec. Autobiografia słowa (2015). Redaktor naczelna w wydawnictwie Pardes. Publikuje w „Kwartalniku Artystycznym”.

Tomasz Lec – projektant i architekt. Autor kilkuset okładek do książek oraz wielu plakatów i druków ulotnych. Laureat nagrody Punktu za prace typograficzne w 1996. Współautor wystaw Archiwum Ringelbluma we Frankfurcie, Berlinie, Nowym Jorku, Brukseli i Madrycie w latach 2000-2004. Współautor i współrealizator wielu miejsc w Warszawie, które od 2008 roku upamiętniają granice getta, a także upamiętnień Powstania Warszawskiego 1944.

Adam Lipszyc – prof. PAN, eseista i tłumacz, pracuje w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, uczy w Szkole Nauk Społecznych, w Collegium Civitas oraz na Uniwersytecie Muri im. Franza Kafki. Ostatnio opublikował książkę Czas wiersza. Paul Celan i teologie literackie (2015).

Sława Lisiecka ukończyła germanistykę na Uniwersytecie Łódzkim. Tłumaczka literatury niemieckojęzycznej. Przełożyła około 100 pozycji książkowych, w tym powieści Thomasa Bernharda: Autobiografie (1999), Wymazywanie (2005), Zaburzenie (2009). Niebawem ukaże się tom zawierający Chodzenie i Amras.

Katarzyna Sadkowska – adiunkt na Wydziale Artes Liberales w Warszawie. Autorka książki Lwowska krytyka literacka 1894-1914. Tendencje i problemy (2015). Interesuje się literackimi i kulturalnymi związkami polsko-austriackimi i polsko-niemieckimi, kulturą Lwowa i Galicji. Stypendystka Instytutu Nauk o Człowieku w Wiedniu.

Aleksandra Monika Stepanów – radca prawny i germanistka. Uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa na Uniwersytecie Warszawskim. Współautorka książki Europejskie Prawo Finansowe (2013) oraz autorka monografii Karl Kraus i jego czasopismo „Die Fackel” (2016). Zawodowo zajmuje się doradztwem prawnym i tłumaczeniami, zaś hobbystycznie bada relacje między prawem i literaturą oraz literaturę niemieckojęzyczną przełomu XIX i XX wieku. Zafascynowana jest również historią, kulturą i językami Hiszpanii.

Monika Szczepaniak – prof. UKW, pracuje w Zakładzie Kulturoznawstwa w Katedrze Germanistyki Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Stypendystka Fundacji na rzecz Nauki Polskiej i Alexander von Humboldt-Stiftung. Zainteresowania naukowe: literatura niemieckojęzyczna XX i XXI wieku, twórczość Elfriede Jelinek, kulturowa teoria literatury, badania nad męskością, badania nad wojną i przemocą, miłość i pożądanie w tekstach kultury. Autorka monografii Dekonstruktion des Mythos in ausgewählten Prosawerken von Elfriede Jelinek (1998); Männer in Blau. Blaubart-Bilder in der deutschsprachigen Literatur (2005), Militärische Männlichkeiten in Deutschland und Österreich im Umfeld des Großen Krieges. Konstruktionen und Dekonstruktionen (2011).

Dorota Szczęśniak – adiunkt w Instytucie Neofilologii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Studiowała filologię germańską na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie oraz Ruhr-Universität w Bochum. Autorka książki o aforyzmie wiedeńskiego modernizmu Zum Aphorismus der Wiener Moderne: Arthur Schnitzler, Hugo von Hofmannsthal, Karl Kraus (2006). Publikowała m.in. na temat Karla Krausa i Thomasa Bernharda oraz krótkich form literackich.