Koniec epoki

Autor Grzegorz Gorczyński

Galeria:

W ramach Festiwalu Fotografii w Krakowie wernisaż wystawy 13 maja, sobota, g. 19:00

Koniec epoki - zbiór fotografii wykonanych w latach 1900 - 1930 na szklanych negatywach pochodzących z zakładu fotograficznego Edwarda Janusza z Rzeszowa. Grzegorz Gorczyński natrafił na szklane negatywy Janusza wystawione na sprzedaż na jednej z aukcji internetowych. *

Skończyłem liceum konserwacji zabytków i sprawia mi ogromna przyjemność posiadanie starych przedmiotów - wspomina gdański fotografik. - Dlatego jak trafiłem w internecie na szklane negatywy, to postanowiłem je kupić. W sumie było ich około 100, pochodziły chyba z prywatnego archiwum Janusza. Nie ma tam fotografii wykonanych w zakładzie, są za to zdjęcia z wakacji, portrety rodzinne i próby fotografii artystycznej. Na wystawę wybrałem 10 z nich - takie, które według mnie najlepiej oddają klimat tamtej epoki. Obecnie wyselekcjonowane prace zostały zrekonstruowane przez Grzegorza Gorczyńskiego w technice gumy dwuchromianowej. Cykl "Koniec epoki" jest wycinkiem tamtej rzeczywistości, jest opowieścią o ludziach i czasach dla dzisiejszego pokolenia całkowicie nie znanych.*

Duże formaty powiększeń (100x70 cm) dają możliwość nowego spojrzenia, a nawet swoistego uczestnictwa w sielankowym świecie ludzi z okresu międzywojennego. Wiele negatywów po prawie 100 latach przechowywania zostało uszkodzonych, a na ich powierzchni pojawiły się rysy i odciski linii papilarnych (poprzednich właścicieli), co pieczołowicie zostało odwzorowane na powiększeniach nadając im specyficzną aurę. Prace pozbawione są rozmyć czy smug pędzla, tak charakterystycznych dla piktorializmu, zaskakują ilością detali i co najważniejsze, wyrazistością ziarna fotograficznego. Właśnie ziarno jest najważniejszym elementem tych prac, rozbijając obraz na niewielkie punkty nadaje mu malarską fakturę wynikającą jednak z czysto fotograficznych właściwości emulsji.

Guma dwuchromianowa: Opiera się na zmniejszeniu rozpuszczalności gumy arabskiej (uczulonej dwuchromianem potasu) pod wpływem światła. Arkusz papieru pokrywa się zawiesiną kryjącego pigmentu w słabym roztworze gumy arabskiej z dodatkiem dwuchromianu amonu.

Po wysuszeniu (w ciemności lub pomarańczowym świetle) papier naświetla się stykowo przez diapozytyw lub negatyw (w zależności od koloru pigmentu i papieru). Następnie kładzie się go na powierzchni letniej wody warstwą obrazową do dołu; po kilku minutach nie naświetlona guma arabska spływa wraz z pigmentem, odsłaniając papier. Możliwe jest po wysuszeniu nakładanie następnych warstw gumy z innym pigmentem i ponowne naświetlanie przez inny negatyw (konieczne jest oczywiście dokładne pasowanie obrazu); w ten sposób mogą powstawać obrazy wielokolorowe.

Obraz stworzony ta techniką jest syntetyczny, płaski, pozbawiony szczegółów i większości półtonów, ale mimo to delikatny i miękki. Najczęściej tworzono w ten sposób portrety, martwe natury etc. Sceny z dużą ilością detali i wyraźnie zaznaczonymi planami (krajobrazy) wymagają sporego doświadczenia i bardzo dużego formatu obrazu. Szczyt popularności ''guma'' osiągnęła w Polsce w czasach przedwojennych, właściwie wszyscy wielcy polscy fotograficy mieli w życiorysie artystycznym ''gumowy'' epizod. Niestety, większość prac wykonanych tą techniką nie dotrwała do naszych czasów.

*Edward Janusz * urodził się w 1850 roku. Służył w armii austriackiej, gdzie zdobył stopień porucznika. W lipcu 1886 roku założył zakład fotograficzny w Rzeszowie. Poprzednio bardzo krótko miał swoją firmę w Złoczowie i prawdopodobnie we Lwowie, z którego pochodził. W Rzeszowie od razu stał się znaczną personą. Zakładał m.in. Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół", był społecznikiem, autorem pierwszej wystawy fotograficznej w Rzeszowie, chętnie pokazywał się w czasie publicznych uroczystości.

Wysoka jakość usług fotograficznych uczyniła zakład Janusza jednym z najlepszych w okolicy. Doskonałość prac przyniosła mu w roku 1898 tytuł cesarsko-królewskiego nadwornego fotografa. Dzięki temu był oficjalnym "fotoreporterem" wszystkich uroczystości patriotycznych i religijnych, najważniejszych wydarzeń w mieście. Do jego zakładu przychodziły szkoły, stowarzyszenia, a nawet całe pułki wojskowe. W firmie sprzedawano także sprzęt i akcesoria fotograficzne, a także wydawano widokówki, zwane wówczas kartami korespondencyjnymi.

Janusz był osobą niezwykle skrupulatną: swoje prace archiwizował z niezwykłą pedanterią. Do dzisiaj zachowały się kopie rachunków, wystawianych przez niego klientom, z których można się dowiedzieć, ile kosztowało zdjęcie u tego najbardziej renomowanego fotografa w Rzeszowie, ile zrobił odbitek i komu je sprzedał. Fotograf zmarł w 1914 roku. Po jego śmierci zakład prowadziła żona - Leopoldyna Januszowa, a po niej najmłodsza ich córka Helena Staniszowa, która została jego właścicielką. W 1997 roku na poddaszu jednej z rzeszowskich kamienic odnaleziono archiwum zakładu: w sumie 31 tysięcy 719 sztuk klisz szklanych różnych formatów, 1212 sztuk błon fotograficznych oraz 2081 sztuk czarno- białych fotografii.

Grzegorz Gorczyński - student fotografii Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku

Wystawy zbiorowe:

• "Roots" 12.02.2004 - 26.02.2004 r. Galeria Mała w Grudziądzu
• "Szlachetna fotografia" 18.10.2004 - 03.11.2004 r. Stara Galeria ZPAF, Okręg Warszawski
• "Guma fotografie" 12.08.2005 - 30.05.2004 r. Jaworski Ośrodek Kultury

Wystawy indywidualne:

• "Stocznia 2004" 29.01.2005 - 25.02.2005 r. Młodzieżowy Klub Twórczy "Plama" w Gdańsku
• "Gdańsk - Toruń" 23.06.2005 - 06.07.2005 r. Foto Galerii 1/3 "Dom Muz" w Toruniu
• "Koniec epoki" 03.02.2006 - 26.02.2006 r. w Nadbałtyckim Centrum Kultury w Gdańsku