Od „realium” do obrazu – po powrocie z Monachium

Otwarcie wystawy 09.03.2007 godz. 12:00

Wystawa będzie swoistym uzupełnieniem dla ekspozycji czasowej w Gmachu Głównym – „Nauczyciele Matejki, Grottgera, Gierymskich… Monachijskie malarstwo historyczne XIX wieku” (16 marca-3 czerwca 2007).

Obiekty prezentowane w Domu Matejki mają przybliżyć widzom dwukrotny pobyt Matejki w stolicy Bawarii (ponad pół roku na przełomie lat 1858/1859 i kilka dni w 1870) oraz różnorodność monachijskich inspiracji, jakie odnajdujemy w późniejszej twórczości malarza. Na wystawie pokazane zostaną rysunki ilustrujące pobyt Matejki w Monachium w 1859 roku, pamiątki, jakie stamtąd przywiózł (kartki pocztowe, zdjęcia obrazów europejskich malarzy), listy pisane do rodziny, oraz wykonane w Bawarii szkice do obrazów ukończonych po powrocie artysty do Krakowa.

Na ekspozycji znajdą się również dokumenty związane z wyjazdem Matejki i pobytem w monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych, obrazy namalowane w czasie monachijskich studiów i medal, który otrzymał za Akt męski. Szczególne miejsce na ekspozycji zajmie Otrucie Królowej Bony – obraz uważany za pierwszą dojrzałą kompozycję Matejki, nad którym pracę rozpoczął właśnie podczas pobytu w Monachium, a zakończył w Krakowie, gdzie uhonorowany został brązowym medalem. Edukacyjna część wystawy poświęcona będzie inspiracjom Matejki twórczością malarzy monachijskich, które – niekiedy bardzo wyraźne – odnajdujemy w późniejszych dziełach malarza.

W Domu Jana Matejki będzie też eksponowane dzieło Matejki „Zawieszenie Dzwonu Zygmunta” inspirowane obrazem monachijskiego malarza, Wilhelma Kaulbacha „Głowa Bawarii w odlewni metali w Monachium”. Obraz Kaulbacha będzie można obejrzeć na wystawie „Nauczyciele Matejki, Grottgera, Gierymskich... Monachijskie malarstwo historyczne XIX wieku” w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego w Krakowie.

W krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych Jan Matejko studiował pod kierunkiem dyrektora Wojciecha Kornelego Stattlera, który zaszczepił w nim zainteresowanie tematyką historyczną i ideę misji artystycznej. Drugi z jego nauczycieli, Władysław Łuszczkiewicz, namawiał swoich uczniów do studiowania zabytków polskiej historii, a także zwracał szczególną uwagę na ich ochronę. U Gorzowskiego czytamy: „Z krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych Matejko wyniósł niektóre zasady, których potem ściśle się trzymał, a mianowicie wierność rysunku, prawdę w oddaniu przedmiotu, bardzo sumienne wykończenie całości i jak najlżejsze i o ile można najcieńsze nakładanie farb na obrazie, tak aby pod farbą można się było prawie dopatrzeć tkaniny płótna”.

Matejko ukończył Szkołę w 1858 roku, malując obraz Zygmunt I nadający przywilej szlachectwa profesorom Akademii Krakowskiej. Otrzymał też stypendium na dalsze studia zagraniczne, dzięki któremu udał się do Monachium. Rozpoczął naukę w Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Hermana Anschutza. Dziesięciomiesięczny pobyt w Akademii monachijskiej przeplatały na przemian zachwyt, rozczarowanie i utrata wiary w siebie. W liście do Leonarda Serafińskiego z 8 marca 1859 roku tak pisał: „Ot byłem w Wiedniu, Salzburgu i przyjechałem do Monachium, które mnie pod żadnym względem nie zadowolniło… Ja dla siebie nie widzę tu wielkich korzyści, nauka tutejsza niezmiernie nudna, nie dla nas, za ciężka, gdybym mógł, to bym dziś wyjechał do Francji, tam widzę jedynie cel, do którego bym chciał dążyć. Delaroche, któregom tu lepiej poznał ze sztychów fotografij, jest to, czego moja dusza pragnie…”.

Pomimo tych gorzkich słów, jakie napisał Matejko, spotkania z nowym środowiskiem artystycznym i arcydziełami dawnej sztuki zrodziło konkretne przemyślenia i decyzje artysty. W Starej Pinakotece mógł obejrzeć dzieła Rubensa, Van Dycka, Dürera. Podczas choroby próbował kopiować kostiumy historyczne z wypożyczonej książki. W Monachium wykonał szereg szkiców rysunkowych do kompozycji o tematyce historycznej. Rozpoczął również malowanie obrazu Otrucie królowej Bony, który ukończył po powrocie do Krakowa. Obraz ten, uważany za dojrzały kompozycyjnie, zwraca uwagę ze względu na teatralny sposób przedstawienia sceny. Artysta wykazał w nim niezwykłą dbałość o detale i rekwizyty oraz bardzo dokładne wręcz akademickie wykończenie. Tego pełnego emocji reżyserskiego budowania sceny historycznej już Matejko nie porzucił. Sięgał do Kaulbacha, był zainspirowany malarstwem Delaroche’a i Piloty’ego.

Jako stypendysta pojechał również do Wiednia. Nadal zwiedzał muzea i galerie, wykonując liczne szkice i kopie. Wiedeńską Szkołę Sztuk Pięknych i pracownię Christiana Rubena opuścił na skutek zatargu z profesorem, dotyczącego obrazu Jan Kazimierz na Bielanach. Po powrocie do Krakowa pracował nad ukończeniem albumu przedstawiającego dzieje ubioru w Polsce. Powstały takie obrazy, jak: Sobieski w Częstochowie, Jan Kochanowski z Urszulką czy Zabicie Wapowskiego w czasie koronacji Henryka Walezego, który przyniósł mu uznanie krytyki.

Na wystawie prezentujemy drzeworyty wykonane według tych obrazów. Eksponowane są także rekwizyty, które pojawiły się w ośmiu obrazach powstałych w „pomonachijskim” okresie artysty. Obok tych przedmiotów, zachowanych w zbiorze kolekcjonerskim Matejki, można także zobaczyć notatki, rysunki czy listy dokumentujące jego pracę.

Wśród rekwizytów znajdują się zarówno zabytki rzemiosła artystycznego, sztuki złotniczej z wieku XVII, fragmenty cennych tkanin z XVII i XVIII stulecia, nakrycia głowy, zabytkowe obuwie, szlacheckie pasy i żupany, jak i stroje szyte specjalnie na potrzeby obrazów. Ukazują one rozwinięty warsztat artystyczny, mający wiele cech warsztatu badawczego.

Wypisy, studia, rysunki, rekwizyty składały się na ciąg tworzący swoistą drogę od „realium” do obrazu. Drogę, którą Matejko podążał konsekwentnie i systematycznie przez całe życie. Jak pisał Izydor Jabłoński: „pracował z namaszczeniem, pilnością godną podziwu, a w trakcie wypoczynku przypominał sobie poznane już dawniej akcesoria i skąd ich trzeba pożyczyć do użycia w obrazie”.

Największe Muzeum w Polsce, 10 Oddziałów, 11 Galerii, 21 Działów, 2 Biblioteki, 12 Pracowni Konserwacji

Muzeum Narodowe w Krakowie jest najstarszym polskim muzeum narodowym, założonym w 1879 roku. Istotną częścią zbiorów muzeum jest polskie malarstwo i rzeźba. Uzupełnia je zespół rycin, rysunków i akwarel - jeden z najbogatszych w polskich muzeach. Kolekcja rzemiosła artystycznego i kultury materialnej, tkanin i strojów, militariów oraz numizmatyczna - stanowią bogaty materiał do studiów w poszczególnych dziedzinach. W muzeum znajdują się obiekty o charakterze unikatowym w skali europejskiej, będące wszechstronną dokumentacją polskiego dziedzictwa.