Rojzelech i rozety - Marta Gołąb - wycinanka żydowska / wernisaż wystawy

Rojzelech to w języku jidysz określenie okrągłych wycinanek. Żydowscy chłopcy wykonywali je na wiosenne święto Szawuot, upamiętniające danie Żydom Tory na Synaju. Na ziemiach polskich jeszcze przed wojną istniał zwyczaj naklejania w tym czasie wycinanek na szybach okien w żydowskich domach; były to okrągłe rojzelech i kwadratowe lub prostokątne szawuoslech. Zazwyczaj białe, bez tła, rzadziej malowane akwarelą z podłożonym tłem, widoczne były od ulicy. Rojzelech – wycinanki dwuosiowe (wycięte ze złożonej dwukrotnie kartki) przedstawiały motywy roślinne, geometryczne, ptaki, Magen Dawid (Gwiazdę Dawida), towarzyszyły im niekiedy hebrajskie napisy. Wycinanki szawuoslech, zazwyczaj asymetryczne, niezwiązane bezpośrednio z liturgią, przedstawiały sceny biblijne lub świeckie.
"Rojzelech zainspirowały mnie do tworzenia własnych kompozycji barwnych, które, wywodząc się z tradycji, niekiedy nawiązują do święta Szawuot, często jednak nie mają z nim związku. Te spośród moich prac, które nie wiążą się z Szawuot, nazwałam – w odróżnieniu od rojzelech – rozetami" - opowiada Artystka.

Prezentowane na wystawie wycinanki to zarówno rojzelech jak i rozety.
Pośrodku rojzelech widnieją hebrajskie napisy odnoszące się do Szawuot.
Rozety, z pozoru podobne do rojzelech, mają jednak inny charakter. Jedna z nich zawiera fragment Pieśni nad pieśniami, świętego tekstu judaizmu. Pozostałe rozety to kompozycje świeckie. Największa z prac, składająca się z kilkudziesięciu małych, identycznie wyciętych rozetek, malowanych w różny sposób, nawiązuje do portugalskich płytek ceramicznych, azulejos, którymi zdobi się fasady domów. Sąsiadująca z nią duża rozeta ma inną inspirację. W codziennej pracy wycinankarskiej towarzyszą mi szklane przyciski do papieru, pięknie zdobione w technice zwanej millefiori – drobnych kwiatów. Ta właśnie rozeta jest wizją ogromnego, szklanego przycisku.

"Wycinanki wykonuję zgodnie z żydowską tradycją, nożem. Maluję je gwaszem i akwarelą, stosuję też kredki i farby metaliczne. Kolorystykę rojzelech i rozet współtworzą zarówno barwy ażurowej warstwy wycinanki jak i malowane przeze mnie tło. Pełni ono szczególną rolę, buduje harmonię, kontrasty, głębię, tworzy nastrój" - pisze Marta Gołąb.

Kuratorką wystawy jest Teresa Smurzyńska

BIOGRAM ARTYSTKI

Marta Gołąb urodziła się i mieszka w Krakowie. Tutaj ukończyła studia na Wydziale Konserwacji Dzieł Sztuki ASP i kontynuowała naukę w Pracowni Grafiki Warsztatowej przy Związku Polskich Artystów Plastyków. Tworzy grafiki w technikach metalowych, także tkaniny, jednak najważniejszą dziedziną jej twórczości jest wycinanka żydowska. Zajmuje się nią od 1994 roku. W oparciu o tradycję, której ożywienie jest jej celem, komponuje własne nowoczesne prace i gromadzi je w prywatnym archiwum.

Swoje wycinanki prezentowała na wielu indywidualnych wystawach, m. in. w Muzeum Żydowskim w Wiedniu – i w Muzeum Regionalnym w Łęcznej, w Skirball Cultural Center w Los Angeles – i w Śmiertnym Dębie, w Synagodze Emanu-El w San Francisco – i w Brzostku, w Muzeum Żydowskim w Londynie – i w Krakowie, rok po roku, przez dziesięć lat, podczas Festiwalu Kultury Żydowskiej. Szczególnie ważnym miejscem jest dla niej Galeria "Ciasna" Witolda Englendera w Jastrzębiu-Zdroju, która od lat gości jej wystawy.

Marta Gołąb jest autorką książki Szkice do wycinanki Żydowskiej – pierwszej w języku polskim monografii tej dziedziny sztuki, która wiąże się z żydowskim życiem religijnym i należy do starej tradycji.