Czarni mnisi - klasztory benedyktyńskie w Tyńcu i Staniątkach

Wystawa

Wernisaż: 15 września (piątek) 2006 r., godz. 12:00

O godz. 11.00 rozpocznie się koncert chorału gregoriańskiego w wykonaniu benedyktynów z Tyńca.

Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka zaprasza na wystawę "Czarni mnisi - klasztory benedyktyńskie w Tyńcu i Staniątkach", której otwarcie będzie miało miejsce 15 września 2006 r. o godz. 12.00 w Zamku Żupnym. Obecnie otwierana wystawa i dostępna dwa lata temu "Ora et labora - dziedzictwo cystersów w Polsce" mają na celu ukazanie tradycji i bogatego dziedzictwa zakonów (cystersów i benedyktynów), których dzieje ściśle splatały się z historią Wieliczki i żup krakowskich (tj. kopalni soli i warzelni w Wieliczce i Bochni).

Na wystawie prezentowane będą liczne dokumenty, rękopisy i starodruki, oraz obrazy, sztychy, rzeźby a także naczynia i szaty liturgiczne. Prawdziwą ozdobą wystawy będą średniowieczne wyroby złotnicze - złote i srebrne kielichy, pateny, relikwarze i monstrancje - pochodzące ze skarbca opactwa tynieckiego, a przechowywane obecnie w tarnowskiej katedrze.

Tytuł wystawy nawiązuje do średniowiecznej nazwy benedyktynów, których ze względu na kolor ich habitów nazywano "mnichami czarnymi". Wystawa pokaże dzieje tego zgromadzenia na ziemiach polskich kładąc szczególny akcent na dwa klasztory, znajdujące się najbliżej Wieliczki: w Tyńcu i Staniątkach. Opactwa te zarazem należały do najznamienitszych i najbogatszych w dawnej Polsce.

Zakon benedyktynów był pierwszym, który pojawił się na ziemiach polskich. Z czasem hojne fundacje pozwoliły na założenie i rozwój kilku ważnych ośrodków klasztornych: w Tyńcu, Mogilnie, Łyścu (Święty Krzyż), Lubinie i Płocku. Wkrótce pojawiły się też klasztory żeńskie, z których wielkie znaczenie posiadał konwent w Staniątkach.

Panujący w Małopolsce książęta, a zapewne także i same klasztory, ogromną wagę przykładali do nadań soli produkowanej w Wieliczce i Bochni. Początkowo była to sól warzona, później sól kamienna. Uposażenia klasztorów na soli z żup krakowskich przetrwały wiele setek lat. Co więcej, klasztor benedyktynek w Staniątkach do dzisiaj otrzymuje pewną ilość soli od wielickiej kopalni!

Dla historii Wieliczki wielkie znaczenie ma dokument legata papieskiego Idziego, zatwierdzający stan posiadania klasztoru tynieckiego za panowania Bolesława Krzywoustego (m.in. nadania soli warzonej). W dokumencie tym po raz pierwszy zanotowano łacińską nazwę miasta - Magnum Sal (czyli Wielka Sól - Wieliczka). Dokument zachowany w odpisie nosi datę 1105 r., ale powstał zapewne 20 lat później (wtedy miała miejsce legacja biskupa Idziego w Polsce).

Pierwszy kościół w Wieliczce był dziełem benedyktynów. Opaci tynieccy posiadali prawo patronatu nad nim – czyli m.in. prawo do obsadzania stanowiska plebana wielickiego (zapewne przez jednego z braci zakonnych z Tyńca) oraz do wszelkich dochodów kościelnych. Ten stan rzeczy trwał do XIV w.., pod koniec panowania króla Kazimierza Wielkiego doszło do przejęcia patronackich uprawnień względem fary wielickiej przez króla. Marek Skubisz

Wykaz niektórych obiektów prezentowanych na wystawie "Czarni mnisi – klasztory benedyktyńskie w Tyńcu i Staniątkach" ze Skarbca Katedralnego w Tarnowie:

• Kielich opata Macieja, 3. ćwierć XV w., srebro złocone,
• Patena, 3. ćwierć XV w., srebro złocone,
• Kielich I opata Andrzeja, ok. 1480, srebro złocone,
• Patena, ok. 1480, srebro złocone,
• Kielich, 4. ćwierć w. XV, srebro złocone, emalia,
• Kielich (z herbem Opactwa Tynieckiego), 1551, srebro złocone,
• Kielich (m.in. z herbem Opactwa Tynieckiego, Św. Benedyktem i Św. Scholastyką), 1646-55, złoto, emalia, kameryzacja,)
• Krzyż relikwiarzowy opata Andrzeja (ze Św. Benedyktem i Św. Scholastyką), ok. 1480, srebro złocone, emalia, kameryzacja
• Monstrancja, 1679, srebro złocone, emalia
• Relikwiarz Św. Benedykta, 1725, srebro złocone, kameryzacja
• Kociołek na wodę święconą (z herbem Opactwa Tynieckiego), 1648, srebro
• Kropidło, 1648, srebro
• Aparat czerwony (ornat, 2 dalmatyki, kapa, stuła, manipularze, bursa), Włochy, XVII w., aksamit przetykany złotą nicią
• Ornat czerwony i manipularz (m.in. ze Św. Benedyktem), Polska 1. poł. XVIII w., ze zgromadzenia staniąteckiego
• Portret ksieni Agnieszki Scholastyki Łojowskiej (1772-1787)
• Portret ksieni Katarzyny Bogumiły Mechtyldy Duwall (1808-1842)
• z opactwa w Tyńcu
• Plany opactwa w Tyńcu i jego umocnień z czasów konfederacji Barskiej
• Kolekcja medalików Św. Benedykta, zwanych dawniej postrachem demonów pochodzących z różnych klasztorów benedyktyńskich.

Eksponaty na wystawę udostępniły zakony i instytucje:

Benedyktyńskie Opactwo w Tyńcu

Opactwo Sióstr Benedyktynek w Staniątkach

Biblioteka Narodowa w Warszawie

Muzeum Narodowe w Krakowie

Biblioteka XX Czartoryskich w Krakowie

Muzeum Historyczne Miasta Krakowa

Muzeum Okręgowe w Tarnowie

Skarbiec Katedralny w Tarnowie

Archiwum Państwowe we Wrocławiu

Muzeum im. Stanisława Fischera w Bochni

oraz Pan Marek Sosenko