Chaos, nędza, masowe repatriacje, powszechny strach przed Armią Czerwoną, ale też powrotem Niemców, szerzący się bandytyzm, szabrownictwo, samosądy, pogromy – to wstrząsający obraz Polski zaraz po wojnie. Na ten obraz składa się rozbicie dotychczasowych struktur społecznych, destabilizacja państwa, nieufność wobec nowej, komunistycznej władzy, ale też konieczność zbudowania sobie nowego życia przez tych, którzy przeżyli.

Wystawa „Zaraz po wojnie” obejmuje okres wyznaczany przez daty odnoszące się do historii społeczno-politycznej, którego sztywne granice czasowe określają wydarzenia polityczne – początkową: ogłoszenie manifestu PKWN i wybuch w kilka dni potem powstania warszawskiego w 1944 roku, i końcową: zjazd zjednoczeniowy i centralizacja władzy w 1948 roku. Kuratorki podjęły próbę odpowiedzenia na pytanie, jak w pierwszych latach nowej, powojennej i dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości odnajdywali się artyści i jaką funkcję miała pełnić w niej sztuka.

Artyści tworzący w tym okresie zostali postawieni wobec problemu, jakim językiem opisać świat po traumie, jak upamiętniać doświadczenie Zagłady i jak odnaleźć się w rzeczywistości kreowanej przez komunistyczną propagandę. Jednak nie mniej istotne okazywały się tak przyziemne sprawy jak odbudowa domów, wyposażenie mieszkań czy zdobycie ubrań. Modne dziś DIY (do it yourself), czyli „zrób to sam” i rękodzieło artystyczne było wtedy koniecznością. Mieszkania zapełniały więc samodzielnie konstruowane meble ze skrzynek, a kobiety szyły bluzki z jedwabiu pochodzącego ze spadochronów czy spódnice z koców. Jednocześnie organizacje takie jak Biuro Nadzoru Estetyki Produkcji za cel stawiały sobie, aby nawet zwyczajne przedmioty produkowane przemysłowo były dobrze zaprojektowane. Nowa sytuacja dawała nadzieję na realizację najśmielszych, uważanych dotąd za utopijne koncepcji, jak osiedla robotnicze czy idea „taniego i pięknego mebla dla wszystkich”.

Odradzające się życie społeczne i kulturalne znajdowało swój wyraz w licznie powstających instytucjach, spółdzielniach wydawniczych i tytułach prasowych. Te ostatnie próbowały przepracować traumatyczne doświadczenia publikując obok aktualności i artykułów czysto rozrywkowych materiały i fotoreportaże o potwornościach właśnie zakończonej wojny. Wiele miejsca na wystawie poświęcono fotografii jako medium, które najlepiej odzwierciedla specyfikę powojennych czasów, także poprzez zawłaszczenie, którego dokonała na nim propaganda.

W części wystawy poświęconej architekturze i designowi zostanie zaprezentowana m.in. działalność Biura Nadzoru Estetyki Produkcji, plakaty filmowe, a także dokumenty wydobywające na światło dzienne historię dwóch domów towarowych – warszawskiego CDT-u i poznańskiego Okrąglaka. Kuratorki przypominają również nieistniejące warszawskie kina: Praha, WZ oraz Moskwa.

Na ekspozycję składa się kilkaset obiektów z różnych dziedzin sztuki oraz bogaty materiał archiwalny, który koncentruje się na pokazaniu powiązań między sztuką a polityką czy na roli sztuki w nowej rzeczywistości.. Są wśród nich prace m.in.: Mieczysława Bermana, Jana Bogusławskiego, Mariana Bogusza, Jana Bułhaka, Marii Chrząszczowej, Zbigniewa Dłubaka, Xawerego Dunikowskiego, Krystyny Gorazdowskiej, Marii Jaremy, Feliksa Szczęsnego Kowarskiego, Tadeusza Kantora, Julii Kotarbińskiej, Aleksandra Krzywobłockiego, Tadeusza Kulisiewicza, Bronisława Kupca, Jana Kurzątkowskiego, Bohdana Lacherta, Alfreda Lenicy, Bronisława Linke, Jadwigi Maziarskiej, Jerzego Nowosielskiego, Fortunaty Obrąpalskiej, Julii Pirotte, Erny Rosenstein, Jerzego Skarżyńskiego, Henryka Stażewskiego, Władysława Strzemińskiego, Leona Marka Suzina, Heleny i Szymona Syrkusów, Feliksa Topolskiego, Henryka Tomaszewskiego, Tadeusza Trepkowskiego, Bolesława Utkina, Stefana Wegnera, Marka Włodarskiego, Władysława Wołkowskiego, Andrzeja Wróblewskiego, Wojciecha i Stanisława Zameczników.

kuratorki: Joanna Kordjak, Agnieszka Szewczyk współpraca: Magdalena Komornicka

Zaraz po wojnie, 3.10.2015–10.01.2016, Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, pl. Małachowskiego 3, Warszawa, www.zacheta.art.pl