[odwołane] Spotkanie z prof. Marią Shevtsovą poświęcone jej książce „Stanisławski na nowo”

Spotkanie z prof. Marią Shevtsovą poświęcone jej książce „Stanisławski na nowo”, prowadzenie prof. Tomasz Kubikowski, redaktor naukowy polskiego wydania książki

W języku angielskim z tłumaczeniem na język polski

Konstantin Stanisławski (1863‒1938) był jednym z najbardziej nowatorskich i wpływowych reżyserów nowoczesnego teatru, a jego system i związane z nim praktyki pozostają przedmiotem studiów i ważną częścią warsztatu wielu aktorów, reżyserów i studentów. W swej książce „Stanisławski na nowo” Maria Shevtsova rzuca nowe światło na niezwykłe życie Konstantina Stanisławskiego, prezentując rosyjskie źródła archiwalne, zapisy prób, partytury i szkice. W swoim kompleksowym studium badaczka odkrywa na nowo mało znane aspekty nowatorskiego teatru Stanisławskiego i jego ścisłe zespolenie ze sztukami wizualnymi, tańcem i operą. Wskazuje na fundamentalne znaczenie rosyjskiego prawosławia dla światopoglądu reżysera, który legł u podstaw zintegrowanego systemu i celów przyjętych dla sześciu laboratoryjnych studiów badawczych, które Stanisławski założył bądź nad którymi sprawował opiekę. Badaczka skupi się na osiągnięciach Stanisławskiego na tle złożonych i historycznie ze sobą splecionych kontekstów politycznych, kulturowych i teatralnych carskiej Rosji, rewolucji 1917 roku, niestabilnych lat dwudziestych i stalinowskich lat trzydziestych.

Przez całe życie – jak zresztą sama o tym pisze – zajmowała się teatrem dzisiejszym (wśród wielu innych książek monografie Lwa Dodina i Roberta Wilsona), więc rzecz o Stanisławskim stanowi w jej dorobku pewien ewenement. Maria Shevtsova jest jednak osobą szczególnie do tego autorstwa predysponowaną; nie tylko ze względu na znakomite wykształcenie, ale i na to, że sama jest osobą dwu kultur, na styku których zabłysła kiedyś gwiazda Stanisławskiego: rozumie i Rosję, i Zachód. Naturalnie widzi więc to, czego obydwie te strony nie rozumieją w sobie nawzajem. Widzi nieporozumienia i zniekształcenia, po obu stronach umie wskazać zarówno krzywe, jak i mętne lustra; zna szczególne dla obydwu stron uprzedzenia, pychy i przemilczenia. Z tej perspektywy snuje swoją opowieść – bo właśnie chce opowiedzieć o Stanisławskim na nowo. Na nowo – czyli odrzucić zwały wiedzy pozornej, pochopnych sądów, wynikających z uprzedzeń czy nieświadomości; wykorzystać wiedzę zdobytą w czasie długich posiedzeń w archiwach, w miarę jak te archiwa się otwierały. Rzucić trochę światła na te strony życia i dorobku Konstantina Siergiejewicza, które do tej pory z różnych przyczyn zostawiano w cieniu – i o niczym nie przesądzać; raczej pokazać, jak wiele jeszcze nie wiemy. / Tomasz Kubikowski, fragment „Przedmowy do wydania polskiego”

Historia Stanisławskiego to droga od milionera do zera. Dobrze prosperujące fabryki Aleksiejewów, które sprzedawały swe wyroby za granicę i cieszyły się międzynarodowym uznaniem, po rewolucji październikowej skonfiskowano, pozostawiając całą rodzinę bez środków do życia – Stanisławski wspierał ten swój wielopokoleniowy ród i ekonomicznie, i moralnie. Nade wszystko jest to jednak historia uchwytnych ideałów i niezłomnego ducha. Bez względu na osobiste przejścia, poważną chorobę, lęk, przeszkody polityczne, wzmagającą się dominację państwa, wszechobecny społeczny zamęt i ulotność działań teatralnych w ogóle, Stanisławski nigdy nie tracił z oczu „wzniosłej misji” swego życia w sztuce. / Fragment książki

Recenzowana tu książka jest cennym wkładem w światową refleksję teatrologiczną i performatyczną dotyczącą Stanisławskiego i w ogóle teatru rosyjskiego, którego znaczenie dla globalnego dorobku dwudziestowiecznego teatru jest niepodważalne. Zatem wydanie polskiego przekładu tego dzieła jest czynem chwalebnym i ze wszech miar pożądanym.

Co uważam za cenne i ciekawe w dziele Shevtsovej? Przede wszystkim pozytywnie oceniam sposób komponowania jego treści: w kolejnych rozdziałach i podrozdziałach omawiane są poszczególne, ujęte syntetycznie zagadnienia dotyczące dorobku artystycznego i teoretycznego głównego bohatera, przy czym autorka swobodnie traktuje chronologię opisywanych przez siebie wydarzeń, przywołując w danym fragmencie narracji te fakty z bogatej biografii Stanisławskiego oraz historii MChT/MChAT i studiów, które akurat tutaj wspierają jej spójny wywód. […]

Ogromnie ważne jest szczegółowe, uporządkowane chronologicznie omówienie działań kilku studiów teatralnych, które stworzył bądź które współkształtował Stanisławski. Informacje zawarte w tym rozdziale porządkują rozstrzeloną po rozmaitych opracowaniach wiedzę na ten temat, jakże istotny w kontekście globalnej historii teatru w XX wieku – przynajmniej jeśli chodzi o dominującą na światowym rynku literaturę anglojęzyczną. […]

W bardzo jasny, spójny sposób Shevtsova opisuje w swej książce tryb pracy reżyserskiej Stanisławskiego w ostatnim, bardzo płodnym okresie rozwijania tzw. „metody działań fizycznych”. W literaturze polskojęzycznej mamy do dyspozycji w tej kwestii jedynie wspomnienia Toporkowa; Shevtsova rozwija jego narrację, dodając tu wiedzę nabytą podczas lektury innych wspomnień i opracowań i – że tak powiem – „uspójniając” naszą dotychczasową znajomość z ową „metodą”. / dr hab. Juliusz Tyszka, profesor UAM, fragmenty recenzji wydawniczej.

Maria Shevtsova jest uznaną na świecie badaczką teatru i pedagożką, emerytowaną profesorką londyńskiego Goldsmiths University. Jej zainteresowania badawcze obejmują zagadnienia związane z dawnym i współczesnym teatrem rosyjskim, twórczością współczesnych europejskich reżyserów i zespołów teatralnych oraz interdyscyplinarnymi teoriami i metodologiami socjologii teatru, dyscypliny, którą stworzyła i która leży u podstaw jej pracy. Autorka wielu publikacji, w tym książek: „Rediscovering Stanislavsky” (2020), „Robert Wilson” (2007, 2. wyd. 2019), „Sociology of Theatre and Performance” (2009), „Directors/Directing: Conversations on Theatre” (2009) oraz „Dodin and the Maly Drama Theatre: Process to Performance” (2004). Współautorka „The Cambridge Introduction to Theatre Directing” (2013) oraz współredaktorka „Fifty Key Theatre Directors” (2005). Autorka ponad 150 artykułów publikowanych w czasopismach i pracach zbiorowych. Jej książki i inne publikacje przetłumaczone zostały na piętnaście języków. Występuje jako keynote speaker na konferencjach naukowych (posługując się językami angielskim, rosyjskim, francuskim i włoskim) i współpracuje w różnych rolach z uniwersytetami, ośrodkami badawczymi, instytutami kultury i szkołami aktorskimi. Prowadzi gościnne wykłady na najważniejszych międzynarodowych festiwalach teatralnych, a także spotkania po spektaklach i rozmowy z aktorami i reżyserami teatralnymi. Zasiada w jury wielu festiwali (m.in. jako przewodnicząca jury Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego w Belgradzie, BITEF) i prowadzi inne działania o charakterze informacyjnym i multimedialnym, m.in. rozmowy online oraz audycje radiowe i telewizyjne w Wielkiej Brytanii i nie tylko. Członkini Academii Europaea. Redaktorka czasopisma „New Theatre Quarterly” oraz członkini zespołów redakcyjnych czasopisma „Stanislavsky Studies” i internetowego periodyku „Critical Stages”, wydawanego przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Krytyków Teatralnych.

Tomasz Kubikowski jest profesorem Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie. Kierownik literacki Teatru Narodowego. Badacz teatru i performansu, tłumacz, edytor, krytyk. Autor książek: „Siedem bytów teatralnych. O fenomenologii sztuki scenicznej” (1994), „Reguła Nibelunga. Teatr w świetle nowych badań świadomości” (2004), „Teatralne doświadczenie Wilhelma Meistra” (2014), „Przeżyć na scenie” (2015), „Zjadanie psów” (2019), „An Actor Survives: Remarks on Stanislavsky” (2023). Członek rad redakcyjnych czasopism: „Performer”, „Stanislavski Studies” i „New Theatre Quarterly”.

Przekład:
Edyta i Tomasz Kubikowscy

Redakcja wydania polskiego i przedmowa:
Tomasz Kubikowski

Wydawca:
Instytut im. Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu

WSTĘP WOLNY - Sala im. Jana Kreczmara, Akademia Teatralna, ul. Miodowa 22/24, Warszawa