Laicyzm w Europie

– model Francji

Austriackie forum kultury w Warszawie i Katedra Erazma z Rotterdamu UW zapraszają na dyskusję panelową z serii Państwo Boże p.t. Laicyzm w Europie – model Francji.

Główny wykładowca:

• Prof. Jean Baubérot, profesor Historii i Socjologii Laicyzmu w Ecole Pratique des Hautes Etudes na paryskiej Sorbonie

Współdyskutanci:

• Dr Tadeusz Szawiel - Instytut Socjologii UW
• Tomasz Rowiński – Instytut Stosowanych Nauk Społecznych UW
• Anna Blumsztajn, Fundacja Fundacji Rozwoju Dzieci im. Jana Amosa Komeńskiego

Jean Baubérot, profesor Historii I Socjologii Laicyzmu w Ecole Pratique des Hautes Etudes na paryskiej Sorbonie.
Po wielu latach kierowania katedry „Historii i socjologii protestantyzmu” (1978-1990), założył katedrę „Historii i socjologii laicyzmu” (1991). Jest współautorem „Międzynarodowej deklaracji na temat laicyzmu” (Déclaration internationale sur la laïcité), która została podpisana przez 250 akademików z 30 krajów. Autor licznych publikacji poświęconych socjologii religii i laicyzmu, m. in.: La laïcité quel héritage? De 1789 à nos jours (Laicyzacja – jakie dziedzictwo? Od 1789 roku do naszych dni), Histoire du protestantisme (Historia protestantyzmu), L'intégrisme républicain contre la laïcité (Integryzm republikański przeciwko laicyzacji), Histoire de la laïcité en France (Historia laicyzacji we Francji).

Rozdział kościoła od państwa istnieje w czystej postaci tylko w jednym kraju europejskim, we Francji. Tylko tam nie jest on kwestią umowy społecznej, umowy konkordatowej, lecz prawem usankcjonowanym osobną ustawą. Ustawę „O rozdziale Kościołów od Państwa” parlament francuski przyjął w 9 grudnia 1905 roku a ogłosił w Dzienniku Ustaw dwa dni później.

Od tego dnia laicyzm we Francji jest nie tylko częścią systemu politycznego, ale także jedną z najświętszych zasad życia społecznego a także osobną dziedziną wiedzy, uprawianą na uniwersytetach. Jest tabu i niemal świętością jednocześnie.

Jednak inna niż w roku 1905 struktura społeczna zarówno Francji, jak i Europy każe zastanowić się, czy polityczny model rozdziału kościoła od państwa sprawdza się wobec wyzwań współczesności. Czy w Europie imigrantów, w tym wielu wyznania islamskiego, i wielokulturowości, w obliczu coraz bardziej zdecydowanego oparcia tożsamości na wyznawanej religii, laicyzm jest pożądaną zasadą życia społecznego.

A może właśnie zdecydowany i konsekwentny laicyzm gwarantuje stabilność społeczną, broniąc obywateli przed wspływem kolejnej instytucji. Może pozwala właśnie rozwijać dużo bogatsze, bardziej autentyczne formy religijności oraz, przez uniezależnienie w etyce wartości moralny od religijnych, zmusza do społecznej refleksji na temat moralności? Może właśnie laicyzm potrafi uchronić społeczność przed fundamentalizmem muzułmańskim, obecnym w niektórych kręgach wyznawców tej religii w drugim i trzecim pokoleniu imigrantów we Francji i innych krajach Europy Zachodniej.

Z jednej strony jest więc Francja krajem na wskroś laickim, z drugiej strony sam prezydent Nicolas Sarkozy, zdaje się kwestionować świętą zasadę francuskiej demokracji, jaką jest ustanowiony ustawowo rozdział kościoła od państwa.

Już w roku 2004 Sarkozy, w książce p.t. „Republika. Religie. Nadzieja”, podważył zasadę laickości państwa, którą Francja do tej pory się szczyciła. Przedstawił w niej ideę „pozytywnej laickości”, która miałaby zastąpić „agresywną i sekciarską laickość”.

Również już jako prezydent, podczas swojej wizyty w grudniu 2007 u papieża Benedykta XVI, Sarkozy wskazał na fakt, że „Francja jest w głównej mierze katolicka, ale nie tylko taka.” Miesiąc później, w czasie konwencji Unii na Rzecz Ruchu Ludowego (UMP), określił on jako błędne wycofanie się z umieszczenia formuły o chrześcijańskich korzeniach Europy w traktacie konstytucyjnym UE.

Czy celem Sarkozego jest przywrócenie roli kościoła katolickiego we Francji z powodów potrzeb duchowych? Czy zwrócenie się do idei religijnych, do religii katolickiej w szczególności, jest w tym wypadku próbą zrównoważenia sił islamskich, które Francja a z nią i Europa czuje pulsujące na przedmieściach swoich miast. Czy jest próbą nie tyle znalezienia przeciwwagi dla religii islamskiej, co raczej umożliwienia asymilacji muzułmańskich imigrantów przez zaoferowanie im w ogóle idei państwa nielaickiego lub mniej laickiego.

Działania Sarkozego w kontekście Francji jako państwa laickiego stawiają w nowym świetle polskie starania o umieszczenie w preambule Konstytucji Europejskiej odniesienia do Boga. Można wszak powiedzieć, że nie tylko Polsce zależało na odniesieniu do wartości w najważniejszym dokumencie Unii Europejskiej, ale że nawet absolutnie laicka Francja obecnie „nawraca się”.

Model Francji może być dziś propozycją dla Europy. Jest on obecnie dyskutowany także we Francji a jeden z najważniejszych przedstawicieli świata nauki zajmujący się laicyzmem, Jean Baubérot, profesor Historii i Socjologii Laicyzmu w Ecole Pratique des Hautes Etudes na paryskiej Sorbonie, przybędzie do Warszawy na specjalne zaproszenie Katedry Erazma z Rotterdamu UW i austriackiego forum kultury w Warszawie, by wygłosić wykład i wziąć udział w dyskusji w serii Państwo Boże.