Fotografia wileńska XIX wieku nie mogła być inna, niż byli ludzie ówcześni i samo miasto pomickiewiczowskie […] w wieku XIX naprawdę było jednym wielkim dworem ziemiańskim i pozostawało pod przemożnym wpływem elementu szlacheckiego, który w dużej mierze kształtował swoją atmosferą życie miasta, zwłaszcza życie polskie, intelektualne i artystyczne.

Jan Bułhak, O pierwszych fotografiach wileńskich z XIX wieku, Wilno 1939.

Wystawa „Stanisław Filibert Fleury. Fotografia wileńska na przełomie XIX i XX w.” z kolekcji Gdańskiej Galerii Fotografii to opowieść o życiu i obyczajach mieszkańców Wilna i okolic sprzed ponad stu lat. Zbiór 78 fotografii z przełomu stuleci zawiera dokumenty architektury Wilna: ujęcia kościołów, gmachów, ulic, zakamarków i zaniedbanych dzielnic. Większość fotografii ilustruje okolice miasta: Kalwarię, Belmont, Francuski Młyn, Leoniszki, Mickuny, Popławy, Werki – widzimy malownicze krajobrazy nad rzeką, wiejskie zabudowania, drogi z zaprzęgami konnymi lub samotnie wędrujące postaci. Pozostałe zdjęcia stanowią reportaż z życia codziennego: wileńskie jarmarki, rynki i kiermasze, sprzedaż śmietany z wozu, mężczyzn łowiących ryby czy pielgrzymów na Kalwarii.

W latach 1891–1915 Stanisław Fleury otworzył własny zakład fotograficzny w Wilnie przy ulicy Wielkiej 47. Istniało wówczas w mieście zaledwie dziewięć takich zakładów, głównie specjalizujących się w fotografii portretowej. Na naszej wystawie znajdują się trzy wykonane w atelier portrety tzw. typów charakterystycznych: portret powstańca styczniowego, kobiety sprzedającej zioła oraz kobiety w chuście. Fleury zdobył uznanie głównie jako mistrz scen rodzajowych dokumentujących życie codzienne. Jego prace cechuje stopniowanie planów i perspektywiczna głębia, która w najdrobniejszych szczegółach oddaje detal. Fleury był ceniony jako fotograf artysta, wiele jego zdjęć było wykorzystanych jako ilustracje do książek i reprodukcje pocztówek.

Prezentowane na wystawie odbitki fotograficzne pochodzą z archiwum rodzinnego artysty, mają często cechy materiału roboczego: widoczne są odciski linii papilarnych, przebarwienia powstałe w wyniku wywołania zdjęć. Fotografie nierzadko służyły artyście jako materiał do opracowania prac malarskich, na plenery zabierał ze sobą nie tylko aparat, ale również akwarele.

Lata twórczości Fleury’ego przypadają na okres nasilonych represji po upadku powstania styczniowego, kiedy to prowadzenie zakładu fotograficznego oraz dokumentowanie Wilna i okolic możliwe było jedynie dzięki specjalnym pozwoleniom. Prezentowany na wystawie zbiór fotografii z przełomu wieków jest tym bardziej cenny i unikatowy. Fleury zatrzymał w kadrach obraz minionego świata. Dzięki autentyzmowi tych zdjęć, bez upiększania i idealizacji, możemy dowiedzieć się więcej o ludziach i zwyczajach na terenach Wilna i Wileńszczyzny sprzed ponad 100 lat.

Kolekcja fotografii wileńskiego artysty znajdująca się w zbiorach Muzeum Narodowego jest najliczniejszym w Polsce i unikatowym zbiorem fotografii. Prezentowane na wystawie zdjęcia stanowią cenny materiał historyczny, etnograficzny i dokumentacyjny życia i obyczajów na terenie Wileńszczyzny na przełomie XIX i XX w. Jest to również wyjątkowy materiał do dalszych badań i opracowań naukowych poszerzający naszą wiedzę z zakresu historii fotografii.

Stanisław Filibert Fleury (1858–1915 ) urodził się w folwarku w Papajach pod Wilnem, jego pradziadek Filip de Fleury był fliegel-adiutantem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W latach 1869–1873 uczył się w gimnazjum rosyjskim w Wilnie, jednak z powodu trudnych warunków materialnych rodziny nie ukończył edukacji. W latach 1874–1878 uczęszczał do miejskiej szkoły rysunkowej i za namową dyrektora szkoły malarza Iwana Pietrowicza Trutniewa zgłaszał swoje prace malarskie i rzeźbiarskie na konkursy i wystawy w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu – otrzymał za nie wyróżnienia, a nawet srebrny medal. Skromne dochody finansowe rodziny uniemożliwiły mu rozpoczęcie edukacji na ASP w Petersburgu. Fleury znalazł zatrudnienie w bardzo znanym w Wilnie zakładzie fotograficznym u cenionego portrecisty Aleksandra Straussa. Tu przyuczył się zawodu fotografa. W 1885 r. zawiązał spółkę z Ryszardem Baczańskim i Faustynem Łopatyńskim i wspólnie otworzyli zakład pod nazwą Fleury i Baczański. W 1891 r. miał już własny zakład fotograficzny przy ulicy Wielkiej 47, który funkcjonował do 1915 r. Pracował przy utrwalaniu zabytków starożytnictwa i wykopalisk, dostarczał materiałów architektonicznych dla Kongresu Archeologicznego w Wilnie oraz Krakowskiej Akademii Umiejętności. Zmarł w 1915 r. w Wilnie.

Ponad pół tysiąca zdjęć Fleury’ego znajduje się w kolekcji Muzeum Narodowego w Gdańsku oraz zaledwie kilka zdjęć w kolekcjach publicznych polskich instytucji muzealnych. Większość dorobku jest przechowywana w zbiorach muzealnych Wilna: w Muzeum Narodowym i Bibliotece Akademii Nauk (dawna Biblioteka Wróblewskich).

Zdjęcia z kolekcji Muzeum Narodowego w Gdańsku prezentowane były na wystawie „Tak się żyło kochanińkie. Wileńszczyzna w fotografiach Stanisława Filiberta Fleury 1858–1915” w Oddziale Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku w 1995 r., w muzeach Krakowa, Poznania i Torunia, w Muzeum Narodowym Litwy w Wilnie w 1996 r. oraz na wystawie „Stanisław Filibert Fleury. Nowe fotografie” w Gdańskiej Galerii Fotografii w 2001 r.

Termin: 12 września – 31 października 2015

Wernisaż: 11 września 2015, g. 18.00,

Miejsce: Gdańska Galeria Fotografii (Zielona Brama), Długi Targ 24, 80-828 Gdańsk

Tel. 58 307 59 12 w. 117, 119,

ggf@mng.gda.pl,

www.mng.gda.pl,