Krajobraz polski. Zakład fotograficzny Stanisława Szalaya
- od: 24 września 2016, sobotado: 4 grudnia 2016, niedziela
Wernisaż: 23.09.2016 r., godz. 18.00
Fotografia dawna, archiwalna staje się przedmiotem zainteresowań coraz szerszych grup profesjonalistów i amatorów. Skłania wielu do odkrywania własnych historii rodzinnych, dziejów regionu i szerszego kontekstu historycznego kraju. Dla badaczy jest także źródłem odkryć, szczególnie gdy zbiór jednego autora jest przez dziesiątki lat rozproszony, jak to jest w przypadku Stanisława Szalaya. Wystawa „Krajobraz polski…” ma na celu przypomnienie sylwetki i twórczości warszawskiego fotografa Stanisława Szalaya i jego zakładu działającego od końca XIX do lat 20. XX wieku. W 33 powiększeniach ze szklanych diapozytywów zostały zaprezentowane fotografie pejzażu ziem polskich, architektury miejskiej i wiejskiej, typy etnograficzne i antropologiczne ludzi żyjących jeszcze przed I wojną światową.
Szklane diapozytywy w tamtym okresie służyły jako przeźrocza do ilustrowania wykładów i spotkań głównie o charakterze edukacyjnym.
Część fotografii była po raz pierwszy pokazywana w 2014 roku w Bibliotece Polskiej w Paryżu, jednak w Polsce dopiero teraz będą miały swoją premierę po wielu latach od ich powstania. Diapozytywy te należą do rodzinnej kolekcji Witolda Zahorskiego. Wystawę w Gdańskiej Galerii Fotografii poszerzono o zbiór prac dotyczący w szczególności architektury Gdańska i okolic.
Prace badawcze nad prezentowanym fragmentem kolekcji wykazały, że wiele fotografii Szalaya funkcjonuje w domenie publicznej i w wydawnictwach drukowanych z przypisanym autorstwem innych fotografów. Wypływa z tego wniosek, iż zdjęcia te powstały jako wynik warsztatowej usługi atelier Szalaya, w którym fotograf wykonywał diapozytywy na zlecenie innych fotografów. Jest tak z pewnością w przypadku fotografii z 1906 roku autorstwa Mieczysława Karłowicza przedstawiającej pierwszego ratownika Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Górskiego Klimka Bachledę. Zdjęcia pochodzące z zakładu fotograficznego Stanisława Szalaya mogą się więc okazać zdjęciami wielu autorów, a prace nad opracowaniem zbioru odnalezionego w Rzymie około 2000 roku mogą wskazać zupełnie nową perspektywę badawczą na historię polskiej fotografii z początków XX wieku.
Mariola Balińska
Stanisław Szalay urodził się w 1867 r. (nie znamy dokładniejszych danych co do daty i miejsca urodzenia). Jego ojciec Adam brał udział w powstaniu listopadowym, następnie rodzina osiadła w Polsce. W 1896 r. ożenił się z Heleną Skłodowską (1866–1961), jedną z sióstr Marii Skłodowskiej-Curie. Niewiele wiemy o jego wykształceniu, ale z pewnością był przedsiębiorcą i gorącym propagatorem sztuki fotograficznej, a przy tym tłumaczem licznych książek na temat technik fotograficznych istniejących w tamtym okresie. Był właścicielem sklepu fotograficznego na ul. Marszałkowskiej 110 w Warszawie oraz zakładu na ul. Chmielnej, kolejne jego atelier znajdowało się na Al. Jerozolimskich 34. W 1898 r. wraz z Jadwigą Golcz założył spółkę Golcz-Szalay (funkcjonowała do 1905) zajmującą się handlem materiałami i przyborami do fotografii. W pierwszych latach XX w. prowadził przedsiębiorstwo fotograficzne i litograficzne na ul. Marszałkowskiej 110 pod szyldem Szalay Grünhauser (na początku współpracował bowiem z drukarzem, litografem i fotografem Edmundem Grünhauserem), które później funkcjonowało pod tym samym adresem, ale inną nazwą: Skład materiału i produktów fotograficznych – Stanisław Szalay.
Współpracował z fotograficznym pismem „Światło”. Równolegle interesował się książkami wydawanymi w różnych krajach europejskich. W 1899 r. przetłumaczył z niemieckiego Anleitung zur Photographie (Wstęp do fotografii) autorstwa Włocha Giuseppe Pizzighelli’ego, znanego badacza wyspecjalizowanego w procesie wywoływania zdjęć przy użyciu soli platynowej. W 1901 r. wydał mały przewodnik pt. Przepisy dla fotografów miłośników i zawodowych, w którym tak tłumaczył cel tej publikacji: przedstawić wszystkim tym, którzy zajmują się fotografią liczne reguły, [...] które mogłyby im ułatwić pracę pod kątem praktycznym. Dodaje, że wybrał reguły, eksperymentowane przez siebie, lub zarekomendowane i rozwinięte przez ważnych profesjonalistów w Polsce lub zagranicą. Widać więc wyraźnie, że Szalay pragnął podzielić się z szerszą publicznością swoją wiedzą z dziedziny rozwoju fotografii europejskiej.
Artysta pełnił rozliczne funkcje społeczne, m.in. został jednym z założycieli, a potem asesorem Warszawskiego Towarzystwa Fotograficznego, przekształconego w 1907 r. w Polskie Towarzystwo Przyjaciół Fotografii. Był także członkiem protektorem Kasy Emerytalnej i Pomocy dla Fotografów – pierwszej organizacji zawodowej zrzeszającej członków tego zawodu. Współtworzył Komisję Fotograficzną przy Polskim Towarzystwie Chorograficznym. W styczniu 1904 r. Szalay dołączył do komitetu redakcyjnego pisma „Fotograf Warszawski”, które ukazywało się z małą przerwą w latach 1904–1914, ale jego działalność przerwał wybuch I wojny światowej. W piśmie tym Szalay opublikował kilka cykli artykułów, np. Fotografowanie przy sztucznym świetle czy Sposób pigmentowy. W 1904 r. wydał książkę pt. Pierwsze zasady fotografii, a w roku następnym przetłumaczył z niemieckiego i wydał Podręcznik fotografii praktycznej. Przewodnik dla amatorów i zawodowców autorstwa Ernsta Vogla, syna słynnego fotochemika i fotografa Hermanna Wilhelma Vogla.
W 1912 r. artysta wziął udział w Warszawie w wystawie fotograficznej „Krajobraz Polski”, na której reprezentował siebie indywidualnie oraz prezentował działalność swego zakładu. Dwa lata później wydał książkę Jak fotografować? Wskazówki dla początkujących amatorów fotografii, wydanie to zostało wznowione trzykrotnie między 1914 a 1930 r.
Stanisław Szalay zmarł w Warszawie 25 stycznia 1920 r. w wieku 52 lat. Został pochowany na Powązkach. Jego sklepy zostały zamknięte po kilku latach, a w 1932 r. rodzina przekazała jego archiwa do biblioteki przy Polskim Towarzystwie Przyjaciół Fotografii w Warszawie.
Fragment kolekcji zdjęć na szkle, prezentowany na obecnej wystawie, został odnaleziony w Rzymie na początku lat 2000. i zakupiony od nieznanej osoby w latach 60. Kolekcja zawiera 183 diapozytywy opatrzone firmowymi naklejkami. Prawdopodobnie Szalay miał zbiór ponad 25 000 klisz, ponumerowanych i dokładnie zatytułowanych, którym udało się przetrwać II wojnę światową i okres stalinowski. Większość z nich jest jednak w rozproszeniu. Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie posiada zaledwie około 20 zdjęć pochodzących z atelier Szalaya, inne znajdują się w Muzeum Narodowym w Kielcach oraz w prywatnych kolekcjach w kraju i zagranicą.
W swych fotografiach Szalay z pasją i miłością pokazuje nam różnorodność ziem polskich swojej epoki: wszechobecną naturę, pejzaże wiejskie niejednokrotnie ze zwierzętami, czyste i spokojne miasta, ale również i osoby niezmiernie nas wzruszające, bo żyjące w warunkach skrajnej biedy i w większości świadome, że bez wątpienia chodziło o jedno jedyne zdjęcie ich życia.
Witold Zahorski
Patronat Honorowy: Marszałek Województwa Pomorskiego Mieczysław Struk
Patronat medialny: Pomorskie.eu | Trojmiasto.pl | Kulturaonline.pl | Rynek i Sztuka.pl | O.pl | InYourPocket
Godziny otwarcia: wtorek – niedziela: 10.00–17.00
Kontakt: tel. 58 307 59 12 w. 119 lub 58 301 71 47, e-mail: ggf(at)mng.gda.pl
Jan Vanriet. Pieśń Losu
13 września 2015 - jest więcej terminów
Muzeum Narodowe w Gdańsku / Oddział Zielona Brama
Długi Targ 24 Gdańsk
18 164sztuka
Letni Jarmark Etnograficzny
13 września 2015 - jest więcej terminów
Muzeum Narodowe w Gdańsku, Oddział Etnografii
Cystersów 19 Gdańsk
18 396sztuka
Jacek Piotrowski. Miasto - ludzie – auta. 1984 – 93
od: 11 lipca 2015 do: 30 sierpnia 2015
Muzeum Narodowe w Gdańsku / Oddział Zielona Brama
Długi Targ 24 Gdańsk
17 217sztuka
VII Ogólnopolska Wystawa Najlepszych Dyplomów Akademii Sztuk Pięknych 2015
23 sierpnia 2015 - 20:00jest więcej terminów
Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku
Targ Węglowy 6 Gdańsk
17 598sztuka
Grupa Mistrzowska. KATARZYNA WOLSKA. ANTONI RACHWAŁ
19 sierpnia 2015 - jest więcej terminów
Galeria Sztuki Warzywniak
Opata Jacka Rybińskiego 25 Gdańsk
14 893sztuka
Grupa Mistrzowska. JOANNA JADCZAK-WODZINOWSKA. EWA WILIŃSKA
od: 24 lipca 2015 do: 5 sierpnia 2015
Galeria Sztuki Warzywniak
Opata Jacka Rybińskiego 25 Gdańsk
14 046sztuka
JULIA KUREK. Nie widząc. SZTUKA WRAŻLIWA SPOŁECZNIE
8 lipca 2015 - 18:00
Gdański Park Naukowo Technologiczny
Trzy Lipy 3 Gdańsk
13 217sztuka
Co chrupią prawdziwi żeglarze? Crispy Natural na Baltic Sail 2015
od: 2 lipca 2015 do: 5 lipca 2015
Długie Pobrzeże
Długie Pobrzeże Gdańsk
13 020sztuka
Co chrupią prawdziwi żeglarze? Crispy Natural na Baltic Sail 2015
od: 2 lipca 2015 do: 5 lipca 2015
Długie Pobrzeże
Długie Pobrzeże Gdańsk
13 301sztuka
Kuźniar. Poza szlakiem. Wystawa fotografii
od: 18 kwietnia 2015 do: 30 czerwca 2015
OTU_
Chrobrego 79C Gdańsk
17 036sztuka
EWA MISZEWSKA. OLIWA, MON AMOUR. malarstwo
od: 12 czerwca 2015 do: 24 czerwca 2015
Galeria Sztuki Warzywniak
Opata Jacka Rybińskiego 25 Gdańsk
13 467sztuka
VIVA OLIVA ! Święto dzielnicy
20 czerwca 2015 - 12:00-22.00
Galeria Sztuki Warzywniak
Opata Jacka Rybińskiego 25 Gdańsk
22 497sztuka
IWONA JURKIEWICZ. KITAKI. CERAMIKA
10 czerwca 2015 - 19:00jest więcej terminów
Galeria Sztuki Warzywniak
Opata Jacka Rybińskiego 25 Gdańsk
13 368sztuka
Krzysztof Wróblewski, Zdjęcia z fotografii
od: 17 kwietnia 2015 do: 31 maja 2015
Muzeum Narodowe w Gdańsku / Oddział Zielona Brama
Długi Targ 24 Gdańsk
14 538sztuka
WOMEN IN ART: AN ON BAST
30 maja 2015 -
B90
Ul. Doki 1 Gdańsk
12 871sztuka
ROSE HATCHER. fotografia/kolaż
od: 15 maja 2015 do: 27 maja 2015
Galeria Sztuki Warzywniak
Opata Jacka Rybińskiego 25 Gdańsk
12 980sztuka
MAREK WRZESIŃSKI I malarstwo I
13 maja 2015 - jest więcej terminów
Galeria Sztuki Warzywniak
Opata Jacka Rybińskiego 25 Gdańsk
13 392sztuka