Anioły w ekslibrisie

Wystawa Krzysztofa Kmiecia

A NAD WSZYSTKIM FRUWAJĄ ANIOŁY...

Niektórzy mówią, że nie ma aniołów. Bo kto je widział? A jednak każdy potrafi je opisać i narysować. Są w naszej świadomości tak utrwalone, że trudno sobie wyobrazić, aby odfrunęły od nas na stałe. Te kilkanaście przykładów poniżej, ani w części nie odzwierciedla, jak wiele aniołów towarzyszy nam w codziennym życiu.

Oczywiście najczęściej anioły kojarzymy z Chrześcijaństwem, gdzie przedstawicielami są najważniejsi w hierarchii Archaniołowie. Z siedmiu, najczęściej wymieniani są Gabriel, Michał, Rafał. Całkiem rzadko Uriel, który bywa identyfikowany z aniołem stojącym u bram raju z płonącym mieczem w ręku. Ilość aniołów jest tak wielka, że używamy sformułowania „anielskie hufce”, „anielskie zastępy”. Ale chyba najbardziej znanym nam od dzieciństwa jest wizerunek Anioła Stróża, który od narodzin wiernie towarzyszy każdemu z nas. Równie wiele aniołów mamy w Islamie. Świadczą o tym średniowieczne i późniejsze malowidła i ilustracje manuskryptów. Odpowiednikiem naszago Gabriela jest jest anioł Dżibril, który przynosi boskie objawienie Prorokowi Mahometowi. Anioły towarzyszą narodzinom i wniebowstąpieniu proroka. To anioł przynosi barana jako ofiarę zastępczą Ibrahimowi, kiedy ten zamierza złożyć syna Isma’ila w ofierze Bogu. Także anioły z ilustracji do średniowiecznego rękopisu Lukmana towarzyszą wojskom muzułmańskim gromiącym niewiernych przed bramami Jerozolimy. Odpowiedniki archaniołów chrześcijańskich spotkamy też w Mazdaiźmie, dualistycznej religii staroirańskiej z kultem Ahura Mazdy. Świętą księgą tej zreformowanej religii jest Awesta, a współcześni wyznawcy żyją w Iranie i Indiach.

Aniołami zapełniona jest sztuka. Ta filmowa, to takie niedawne tytuły jak „Anioł w Krakowie” i „Zakochany anioł”. Z innych warto wspomnieć „Matkę Joannę od Aniołów” Kawalerowicza, „Spadające anioły” Polańskiego, „Wojnę z aniołami” Emiliana Stanewa, „Anioły w Ameryce” Mika Nicholsa, „Na skrzydłach anioła”, „Nie taki znowu anioł”. W 1987 roku powstał film w reżyserii Stanisława Różewicza „Anioł w szafie”. Mamy też amerykański serial obyczajowy „Dotyk anioła”. Dawny popularny amerykański serial kryminalny „Aniołki Charliego” użyczył swego tytułu dla kabaretu z Warszawy „Aniołki Wolskiego” znanego satyryka i prześmiewcy. Artyści sceny kabaretowej „Loch Camelot” z Krakowa przedstawili program „Anioły odlatują, nie krwawią”. Z innym polskim, a przede wszystkim krakowskim kabaretem „Piwnica pod Baranami” związana była przez długi czas Ewa Demarczyk zwana „Czarnym Aniołem” i obecnie występująca Anna Szałapak z przydomkiem „Biały Anioł Piwnicy pod Baranami”. Aby podkreślić swoją anielskość sama zbiera wizerunki aniołów. Nie ona jedna zresztą.

Profesjonalna, anielska galeria „Art Cherub” działa na krakowskim Kazimierzu, a jej właścicielka Katarzyna Korba jest organizatorką drugiego już Festiwalu Anielskiego „Aniołami czas zacząć”. Podobną w charakterze imprezę organizuje malutka Lanckorona koło Kalwarii Zebrzydowskiej.

Poważną dziedziną sztuki, gdzie aż roi się od aniołów jest literatura. Wystarczy wspomnieć takie tytuły jak „Anioły i Demony”, „Anioł panny Garnet” – Salley Vickers, która swoja bohaterkę wysyła do Wenecji, aby na podstawie malowidła prześledziła historię wędrówek Tobiasza do Medii i towarzyszącego mu Archanioła Rafała. Zbiór opowiadań Jerzego Pilcha uhonorowany Literacką Nagrodą „Nike” 2001 nosi tytuł „Pod Mocnym Aniołem”. Anioł pojawia się w snach, o których opowiada tytułowy alchemik najbardziej chyba znanej książki Paulo Coelho. Anioły przedostały się też do literatury fantastycznej i znalazły się w tytule książki Tad’a Williamsa „Wieża zielonego anioła”.

Anioły to także bohaterowie poezji i piosenki. Przykładem wiersza niech będzie jeden z ostatnich utworów Tadeusza Różewicza „Mój stary Anioł Stróż”, którego jeden z fragmentów brzmi „…mój Anioł Stróż, który ma już 83 lata i pamięta wszystkie moje grzeszki…” i dalej „…mój stary dobry Anioł Stróż zasłonił skrzydłem twarz i zapłakał…”. Szczególnie często spotykamy się z aniołami w piosenkach. Grzegorz Turnau śpiewa o całej nauce „angelologii” wg słów Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. Gosia Kościelniak wykonuje „Bluesa do Anioła Stróża”. Anna Treter zastanawia się co będzie „…gdy zamienisz mój aniele, wszystkie piątki na niedziele…”. Kora Jackowska śpiewa „…mam tylko jedno skrzydło, to prawie tak jak anioł…”. W pieśni „Modlitwa” do słów Karoliny Wantuch śpiewanej przez Hanię Chowaniec Rybkę z Poronina pojawia się fragment, który brzmi „…zabrakło Ci w niebie aniołów rodzimych…”. „Modlitwa” jest zadedykowana Markowi „Łada” Łabunowiczowi, muzykowi, taternikowi i goprowcowi, który zginął w czasie akcji ratunkowej. Ostatnio Jacek Zieliński z zespołu „Skaldowie” skomponował piosenkę do słów Jacka Wójsa o „Aniele odwiedzającym Lanckoronę”. Anioły na stałe zagościły przede wszystkim w kolędach.

W malarstwie anioły, to od dawna głównie tematyka sakralna i ich wizerunki pojawiają się tak często, że nie trzeba tego szczegółowo omawiać. Współcześnie wiele jasnych, pastelowych aniołów maluje krakowska artystka Łucja Kłańska-Kanarek. Prawdziwą ciekawostką artystyczną stał się pomysł krakowskiego muzyka – gitarzysty klasycznego, Jana Oberbeka, na który odpowiedzieli głównie artyści krakowscy, ale też wielu spoza Grodu Kraka. Każdy z nich na olbrzymiej powierzchni, trwałego materiału o wymiarach 10x4 m namalował swojego anioła. Te niezwyczajne obrazy były odsłaniane przy pomocy alpinistów na frontonach krakowskich kamienic, przy aplauzie wielu widzów. Taki obraz pod kierunkiem artysty krakowsko- tarnowskiego Jerzego Napieracza wykonali również zatrzymani z aresztu śledczego przy ulicy Montelupich w Krakowie. Te niezwykłe obrazy pokazano Papieżowi Janowi Pawłowi II w Rzymie, a także na wałach przeciwpowodziowych u stóp Wawelu. Nad wyraz często anioły pojawiają się w przezabawnych i wielokrotnie filozoficznych rysunkach naszego znakomitego, krakowskiego grafika i satyryka Andrzeja Mleczki. Anioły to także częste motywy witrażownictwa, a ich kolorowe wizerunki spotykamy głównie w oknach kościołów.

Kolejną dziedziną sztuki jest rzeźbiarstwo. Tutaj anioły są również częstym motywem porównywanym z obecnością w malarstwie. Wystarczy wspomnieć wspaniałe posągi rzymskie o wielkiej wartości artystycznej jak np. ogromną figurę Michała Archanioła wykonaną z brązu w XVIII wieku przez rzeźbiarza flamandzkiego Pietera Verschaffelta znajdującą się w Castel Sant’Angelo. Inne to rzeźba Ergolo Ferrata na fasadzie Santi Andrea della Valle, czy też Anioł Berniniego. Jeszcze innym przykładem jest Cherubin z San Giovanni na Lateranie. Anioł z rozpostartymi skrzydłami wzlatuje nad figurą Adama Mickiewicza w jego pomniku we Lwowie, który zaprojektował Cyprian Godebski. Obydwie figury znajdują się u stóp wielkiej kolumny. Ten pomnik jest uważany za najpiękniejszy w świecie, poświęcony naszemu wieszczowi. W Wilnie przy ulicy Zarzecze znajdziemy piękny pomnik, który od ulicy przyjął nazwę Anioła Zarzecza. Anioł z szeroko rozłożonymi skrzydłami dmie w trąbę, stojąc na złotej kuli wieńczącej wysoką kolumnę. Bardzo często różnego rodzaju i wielkości rzeźby aniołów spotykamy jako ozdobę i symbolikę grobowców. Wiele z nich to prawdziwe dzieła sztuki, które oglądamy najczęściej okazjonalnie. A z drugiej strony mamy figurę Matki Boskiej Anielskiej w ludowo-barokowym ołtarzu w kaplicy na Murowiance koło Bochni ufundowanej przez braci Włosików - górników z bocheńskiej kopalni soli w 1854 roku. Matce Boskiej towarzyszy kilka latających wokół aniołów, i stąd wywodzi się jej nazwa. Obecnie oryginał figury został przeniesiony do kośćioła Jana Nepomucena w Bochni. Anioły spotykamy też często w małych, wiejskich kapliczkach, nierzadko na rozstajach dróg. Wizerunek anioła to motyw dekoracyjny małych rzeźb i statuetek wręczanych z różnych okazji. Przykładem niech będzie statuetka z brązu i marmuru Izby Gospodarczej „Farmacja Polska”.

Anioł użyczył swojej nazwy budowli, jaką w Rzymie jest masywna forteca zwana Zamkiem Świętego Anioła od wspomnianej powyżej rzeźby Verschaffelta. Wiele kościołów jest pod wezwaniem aniołów. Przykładem może być kościół i parafia pod wezwaniem Michała Archanioła w niewielkich Ujanowicach koło Limanowej w Beskidzie Sądeckim. Pod opiekę aniołów sięgano nadając nazwy aptekom. Taką jest ponad 100-letnia „Apteka pod Aniołem” w Krakowie przy ulicy Dietla, czy inna przy ulicy Kościuszki. To także restauracja „Pod aniołami” i bistro „Pod aniołkami” – obydwie w Krakowie. Symbolem Ewangelisty Mateusza jest anioł.

Od dawna nazwę anioła spotykamy w nazwiskach. Jednym z wielkich jest Michelangelo Buonarotti, wybitny artysta Renesansu – malarz, rzeźbiarz, architekt, poeta czy od imienia Archanioła Rafaela Rafaello Santi – malarz i architekt, którego najznamienitszym dziełem jest „Madonna Sykstyńska”. Na przełomie Gotyku i Renesansu tworzył włoski malarz Fra Angelico. Także w Polsce spotykamy takie nazwiska jak Anielczyk, Anielski, Anioł, Anioła. To ostatnie nosił reprezentant Polski w piłce nożnej Teodor. Najbardziej uprzykrzonym Aniołem był dozorca o tym nazwisku w świetnym polskim serialu komediowym Barei „Alternatywy 4”. Inaczej brzmiące nazwiska to Angeli, Angelus, Angełow, Angiel. Także imiona z którymi się spotykamy to Gabriel, Michał, Rafał oraz żeńskie Angela, Anżelika, Andżelika, Angelika czy nieco ośmieszana Aniela, która znalazła się w tytule noweli Bolesława Prusa „Anielka”.

Najbardziej znaną nazwą geograficzną z aniołem jest Los Angeles czyli popularne Miasto Aniołów w USA, chociaż w Teksasie istnieje szerzej nieznane San Angelo. Ale Los Angeles znajdziemy też w Chile, a Angeles na Filipinach. W Polsce mamy dwie wsie – Anielin k/Zduńskiej Woli i Aniołowo k/Elbląga. Niedawno odkryty najwyższy wodospad świata Salto Angel na rzece Caroni, to ponad kilometrowa kaskada wody – 1054 m w Ameryce Południowej na terytorium Wenezueli. Nazwę wziął od odkrywcy, amerykańskiego pilota J. Angela.

Poza tym, spotykamy liczne i bardzo różne odniesienia do aniołów w wielu aspektach naszego życia. Anioły spotykamy w powiedzeniach takich jak np. „anioł nie kobieta”, „polecieć na skrzydłach aniołów”, „ anielska cierpliwość”.

Bożonarodzeniową choinkę przystrajamy anielskimi włosami, a na modlitwę Anioł Pański odzywają się dzwony. Mały aniołek ze sztuki renesansu, baroku, rokoko to postać uskrzydlonego nagiego chłopczyka. W ciepłych i umiarkowanych wodach Atlantyku i Pacyfiku spotkamy anioła morskiego. To inaczej raszpla czyli gatunek niewielkiego, spłaszczonego rekina. Najbardziej anielskim ziołem leczniczym jest arcydzięgiel litwor – Angelica archangelica, którego nazwa rodzajowa angelica nawiązuje ogólnie do anioła, a gatunkowa archangelica do ważniejszych w hierarchii archaniołów. Parafrazą nazwy Anioł Stróż jest „Anioł Straż” opiekujący się bohaterem w filmie „Wszyscy jesteśmy Chrystusami” z Markiem Kondratem w roli głównej. Upadły anioł to wg Biblii zbuntowany anioł strącony do piekieł. Pisze o tym Czesław Miłosz w „Piesku przydrożnym”. O małym zmarłym dziecku mówimy, że powiększyło grono aniołków. Jeżeli pada powiedzenie „Błękitny anioł” to natychmiast kojarzymy tę nazwę ze znakomitą aktorką i piosenkarką Marleną Dietrich. Postać anioła śmierci pojawiającego się przy zgonie i zabierającego duszę z ciała występuje w różnych religiach, ale zawsze jest on wykonawcą woli Boga. Natomiast niechlubnie i okrutnie zapisał się w historii Josef Mengele lekarz obozu koncentracyjnego w Auschwitz, który prowadził pseudonaukowe eksperymenty na ludziach i z tego powodu nazwany został aniołem śmierci.

Oczywiste jest, że anioły musiały się też pojawić w sztuce ekslibrisu. Prawie każdy z twórców wykonał przynajmniej jeden ekslibris z takim motywem. Również wśród moich prac jest sporo tej tematyki. Właścicielami ekslibrisów są osoby, które kolekcjonują anioły, piszą o nich, promują ich wizerunek, noszą anielskie nazwisko lub kierują instytucjami, którym patronują anioły. Ale też takich, które cechami charakteru upodabniają się do aniołów. Taki anioł z wielkim sercem jest w ekslibrisie poznanianki Jolanty Łuczak, która opiekuje się biednymi, opuszczonymi i niepełnosprawnymi dziećmi. Przez nie oraz mieszkańców Beskidu Niskiego nazwana „Aniołem z Regetowa”. W kilku ekslibrisach anioły są motywem PF-ek czyli kart Świąteczno-Noworocznych, które tworzę i wysyłam przyjaciołom od wielu lat. Krzysztof Kmieć Krzysztof Kmieć (ur. 1950 w Jeleniej Górze) – doktor nauk farmaceutycznych, pracownik naukowy Katedry Farmakognozji Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, w latach 2002-2005 członek Senatu tej uczelni.

Krzysztof Kmieć jest twórcą ekslibrisów, które wykonuje od 1985 r. W swoim dorobku twórczym ma ponad 2100 ekslibrisów, w większości linorytów. Najczęściej są to wykonywane dla pracowników służby zdrowia (głównie farmaceutów), a zasadniczo pracowników naukowych wyższych uczelni ekslibrisy z motywami przyrodniczymi, zwłaszcza roślinami leczniczymi. Ekslibrisy Krzysztofa Kmiecia znaleźć można w wielu znaczących kolekcjach publicznych i prywatnych, w kraju i za granicą, np. w Muzeum Farmacji UJ w Krakowie, Muzeum Farmacji w Łodzi i w Poznaniu, Bazylei, Lipsku, Pittsburghu, Kownie, Muzeum Okręgowym w Tarnowie, Gabinecie Grafiki Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, Muzeum UMCS Lublin, ExLibris Society w Sztokholmie, Shanghai Ex Libris Society, The Medical Center University of Illinois i innych.

Uczestniczył w wielu zbiorowych i ponad stu indywidualnych wystawach ekslibrisów m.in. w Widzewskiej Galerii Ekslibrisu w Łodzi, w Stargardzie Szczecińskim, Karpaczu, Grudziądzu, Ostrowie Wielkopolskim (Międzynarodowe Biennale Małej Formy Graficznej i Ekslibrisu), Toruniu, Łodzi i wielokrotnie w Krakowie, zaś zagranicą m.in. w Szanghaju, Kownie, Lipsku, Reichenbach, ostatnio w Forrges (Szkocja) i Villereal (Francja).

Uczestniczył w licznych konkursach na ekslibris zdobywając nagrody i wyróżnienia. Jego ekslibrisy publikowano w wielu wydawnictwach.

bilety:

wstęp wolny