Gerhard Richter

Przegląd

Wystawa PRZEGLĄD przygotowana została w 2000 roku przez Gerharda Richtera i Götz Adriani dla Institut für Auslandsbeziehungen (IFA) w Stuttgarcie. W skład wystawy wchodzi 27 eksponatów, w tym 9 obrazów, a pozostałe prace to grupa offsetów i cibachromów. Jest to wyjątkowy autorski wybór stanowiący przekrój przez twórczość artysty. Tematy prezentowanych na wystawie prac stanowią doskonałą reprezentacje zainteresowań twórczych Richtera. Pojawiające się tutaj motywy przewijające się przez całą jego twórczość. Wystawa zorganizowana we współpracy z Instytutem Goethego w Krakowie.

Przegląd

Gerhard Richter, wraz z Sigmarem Polke i Georgiem Baselitz, to obecnie jeden z trzech najbardziej znanych niemieckich artystów na światowej scenie. Nasz obecny projekt wystawy, ukazującej wybór prac skompilowany przez samego artystę, stanowi kontynuację serii IFA poświęconej współczesnym twórcom. Pierwszą z nich była wystawa Josepha Beuysa w 1989 roku, po której nastąpiły wystawy Feliksa Droese, Günthera Ueckera, Georga Baselitz, Sigmara Polke i Rebeki Horn.

Wybór Gerharda Richtera można traktować jako retrospekcję w pigułce: dobrał on 27 prac, które dają nam wgląd w etapy jego twórczości, począwszy od fotomalarstwa lat 60-tych, po obrazy abstrakcyjne lat 80-tych i 90-tych. Na wystawie IFA znajdują się prace odwołujące się do wydarzeń historycznych – pamiętnym przykładem jest cykl 18 Oktober 1997 poświęcony śmierci członków RAF, odbywających wyroki w więzieniu Stammheim – jak również przypomnienie wkładu Richtera z 1999 roku w dekorację wnętrza berlińskiego Bundestagu – Black, Red, Gold.

Jednakże poza tymi wszystkimi różnorakimi motywami, stylistycznymi postawami i artystyczno-historycznymi odniesieniami, największym i jedynym tematem Richtera pozostaje w ostatecznym rozrachunku malarstwo samo w sobie, którego język i możliwości nieustannie bada na nowo poprzez pozornie heterogeniczne fazy swojej twórczości. Stanowi to odzwierciedlenie jego niechęci do wiązania się w twórczości artystycznej z jakimkolwiek stylem bądź treścią, niechęci wynikającej z jego osobistych doświadczeń. Przeprowadzka Gerharda Richtera z Drezna do Düsseldorfu w roku 1961 nie była jedynie zmianą środowiska społecznego i politycznego, ale także zmianą środowiska artystycznego. Zamienił enerdowską tradycję realnego socjalizmu w malarstwie na konfrontację z późnymi dziełami nurtu informel i początkami popartu. Zamiana zrodziła wątpliwości co do jakiejkolwiek pewności lub kategoryczności w klasyfikacji sztuki. Richter postrzega malarstwo jako działanie, jako poszukiwanie aktualnej rzeczywistości.

Chciałabym podziękować Gerhardowi Richterowi za konsekwentne zainteresowanie wspólnym projektem, który nie byłby możliwy bez jego zaangażowania oraz bez umiejętności mediacyjnych Götz Adriani. Dziękuję mu za to, wraz z Dieterem Schwarzem, którego mądre eseje stanową wspaniały przyczynek do każdej pracy prezentowanej na wystawie.

Ursula Zeller

Przedmowa

Próba przedstawienia tak złożonego dzieła jak twórczość Gerharda Richtera w ramach programu Intitut für Auslandsbeziehungen graniczy wręcz z niemożliwością. Jakakolwiek prezentacja przeznaczona do wystawiania poza granicami, podróżująca przez wiele krajów na przestrzeni kolejnych lat, musi nieuchronnie podlegać ograniczeniom, zarówno co do zakresu jak i elastyczności. Ponadto, sam format wystawy, nawet tylko w niewielkim stopniu retrospektywny, wychodziłby poza te ograniczenia. Czyż nie było rzeczą oczywistą, aby przed rozpoczęciem tak ambitnego projektu poprosić samego Gerharda Richtera, aby samodzielnie skomponował taką wystawę jako rodzaj autoportretu, który według niego prezentowałby zagranicznej publiczności jak najlepiej zarówno jego samego jak i jego dzieła?

W 1997 roku zwróciłem się do Gerharda Richtera, ażeby dowiedzieć się czy byłby skłonny do skomponowania wystawy dla Intitut für Auslandsbeziehungen. Po wnikliwym przemyśleniu propozycji zgodził się na tę przygodę. Od czasu wyrażenia zgody do ukończenia projektu minął pewien czas, podczas którego zajęty był pracą nad Black, Red, Gold, stanowiąca część planu dekoracji wnętrz byłego budynku Reichstagu w Berlinie.

To wspaniałe dzieło rozpętało pewne publiczne i polityczne kontrowersje, co sprawiło, że artysta z powątpiewaniem patrzył na możliwość przyjęcia kolejnych publicznych zleceń. Musiał minąć pewien czas zanim poczuł się gotowy do rozpoczęcia prac nad niniejszym, równie wymagającym projektem. Jestem głęboko wdzięczny Gerhardowi Richterowi za umożliwienie nam tak wymownej prezentacji jego twórczości.

Götz Adriani

Wstęp

Reprodukowane tutaj prace Gerharda Richtera, każda opatrzona komentarzem, nie roszczą sobie oczywiście pretensji do ukazania pełnego spektrum twórczości artysty, jak miało to miejsce w przypadku innych retrospektyw w ostatnich latach. A jednak słusznie należy nazwać ją Przeglądem, tytułem zapożyczonym z grafiki powstałej w 1998 roku, na której Richter przedstawił tabelaryczne zestawienie, umieszczając w nim ważnych artystów, poetów, filozofów, muzyków i architektów tylko na podstawie dat, bez dokonywania jakiejkolwiek subiektywnej oceny. Taka formuła, odnotowująca jedynie postać, a w naszym przypadku indywidualny przedmiot, postrzegany jako część historycznego procesu, dobrze sprawdza się zarówno w przypadku obrazów jak i komentarzy w niniejszej publikacji. I rzeczywiście, obrazy i grafiki zamieszczone w niniejszym opracowaniu umożliwiają opisanie wielu koncepcji i motywów typowych dla znacznie szerszej gamy prac Richtera. Nie oznacza to jednak, że jego dorobek artystyczny opiera się na ściśle określonym programie o znaczeniu uniwersalnym. Jest wręcz przeciwnie. Gdy krytycy sztuki piszą o artystach należących do pokolenia Richtera często utrzymują, że odkryli koncepcje, przekonania lub pomysły w formie pseudo- manifestów, do których mogłyby odnosić się konkretne prace, ale tak nie jest w przypadku Richtera, ponieważ jego koncepcje można opisywać wyłącznie ex negativo. Stąd też komentarze w niniejszym opracowaniu mają na celu określenie aspektów każdej z poszczególnych prac - elementów dzieła, których nie da się usystematyzować – tam gdzie artysta ma nadzieję na to, że praca wykroczy poza zakres wszystkiego co można byłoby wcześniej sformułować.

Opierając się na powyższych założeniach, zamieszczone w książce komentarze stanowią obserwacje, których celem nie jest wygłaszanie sztywnych wniosków, ale raczej otwieranie horyzontów myślowych, przedstawionych w formie ciągu zdarzeń, podobnie jak wspomniany już Przegląd. Fakt, że komentarze nie są usystematyzowane nie przesądza jednak, że nie są one w stanie przedstawić precyzyjnego opisu, poddać ocenie i omówić prace Richtera; gdy mówimy, że sztuka, którą tworzy nie ma głębszego uzasadnienia, to z kolei nie oznacza wcale, że nasza analiza konkretnej pracy nie może być całkowicie racjonalna i przejrzysta. W rzeczywistości nie tyle nie może, co musi, jeśli nie ma ulec pokusie przypisywania im przypadkowego zestawu programów i ideologii. Fakt, że Richter wybrał inną drogę nie oznacza wcale, że jego dzieła są przypadkowe lub pozbawione kierunku. Wyraźnie postępuje według zasad etyki działalności artystycznej, bardziej domniemanych niż widocznych gołych okiem. Wspomniana etyka artystyczna bez wyraźnie sformułowanych reguł przejawia się w subtelnych decyzjach artysty: innymi słowy istnieje bardziej w codziennej praktyce, w której żadna z prac nie ma odniesienia do niczego innego niż tylko warunki stworzone przez nią samą i historię sztuki.

Na początku należy wspomnieć jeszcze o jednym: w komentarzach zazwyczaj niewiele uwagi poświęciłem faktowi czy poszczególna praca jest jednostkowa czy też jest częścią większej całości (serii), jako że nie jest to tak naprawdę istotne przy omawianiu danego dzieła. Przeszkadzać może jednak, jeśli komentarz, omawiający prace namalowane w niektórych przypadkach wiele lat wcześniej, dotyczy nowych wersji reprodukowanych i zamieszczonych w bieżącej kolekcji. Na przykład, przedstawiona tu wersja Wujka Rudiego nie jest obrazem namalowanym w roku 1965, ale wariantem pracy powstałym w roku 2000 w formie kolorowej fotografii oprawionej w ramkę. Betty z kolei jest kolorową, oprawioną w ramę odbitką offsetową, natomiast (Róg katedry) i Wąwóz są odbitkami wykonanymi technika cibachromową na tworzywie Perspex. Ten niezwykły fakt, że obrazy których Richter pozbył się już dawno reprodukowane są teraz z użyciem różnych technik wymaga wyjaśnienia. Sama idea wznowienia prac zrodziła się z pragnienia artysty do ponownego wejścia w posiadanie niektórych prac o dużym znaczeniu dla artysty i podkreślenie ich obecności artystycznej, co jest zrozumiałe, poprzez obiektywizację oryginału. Wszystkie prace, o których mowa, bazują na fotografiach, które Richter skopiował na obrazach, a więc proces reprodukcji fotograficznej, którym są poddawane nie jest im obcy; są one doprowadzane do stanu pierwotnego poprzez proces reprodukcji, nie tracąc walorów typowych dla obrazów tworzonych ręcznie. Bez względu na fakt czy zostały wstawione w ramy czy też oprawione w dwa arkusze plexi, tak jak współczesne fotografie, te nowe wersje istniejących obrazów zyskują nową jakość, którą można dostrzec z dystansu, sugerując jednocześnie twierdzenie, że pamięć w formie obrazów musiała znaleźć jeszcze bardziej zdystansowany sposób wyrazu.

Dieter Schwarz

Biografia

1. urodzony w Dreźnie, mieszka w Kolonii (Niemcy)

1948-1951 nauka malarstwa komercyjnego i scenicznego w Zittau

1952-1956 studia w Hochschule für Bildende Künste, Drezno

1. poślubia Marianne (Emę) Eufinger
2. przeprowadza się do Düsseldorf’u

1961-1963 studia w Kunstakademie Düsseldorf pod kierunkiem Karla Otto Götza

1962-1982 studio w Düsseldorf’ie

1. narodziny córki Betty
2. wykładowca (gość) w Hochschule für Bildende Künste, Hamburg

nagroda artystyczna miasta Recklinghausen (junger westen)

1. podróż do Nowego Jorku z Blinky Palermo

1971-1994 katedra w Kunstakademie Düsseldorf

1975-1992 członek Akademie der Künste, Berlin

1. wykładowca (visiting professor) w Nova Scotia College of Art and Design w Halifax, Kanada
2. nagroda Arnolda Bode, Kassel
3. poślubia rzeźbiarkę Isę Genzken
4. przeprowadzka do Kolonii
5. nagroda Oskara Kokoschki, Wiedeń
6. profesor w Staatliche Hochschule für Bildende Künste, Städelschule we Frankfurcie nad Menem. Kaiserring der Stadt Goslar (nagroda)
7. poślubia Sabine Moritz; narodziny syna Moritza; nagroda Wolf’a, Jerozolima
8. narodziny córki Ella Maria
9. Złoty Lew na 47. Biennale w Wenecji; nagroda Praemium Imperiale Prize, Tokio
10. nagroda Wexner Prize, Columbus, Ohio
11. nagroda Staatspreis Landu Pn. Nadrenii i Westfalii, Düsseldorf
12. doktorat honoris causa katolickiego uniwersytetu w Louvain la Neuve, Belgia

2002/2003 wielka retrospektywna wystawa Gerchard Richter: 40 lat malarstwa w Museum of Modern Art w Nowym Yorku, Art Institute w Chicago, Museum of Modern Art w w San Fransisco, Smithsonian, Hirshorn Museum and Sculpture Garden w Waszyngtonie

1. otwarcie sal Richtera w Dreźnie – Albertinum.