DANTE

JERZY PANEK

Jerzy Panek (1918-2001) jest jednym z najwybitniejszych artystów polskich. Zyskał międzynarodowe uznanie głównie jako twórca o ogromnym dorobku drzeworytniczym (około 600 desek), był też równie wybitnym malarzem i rysownikiem. W ostatnim okresie swego życia uprawiał metalowe techniki graficzne: akwafortę, odprysk, suchą igłę, a także rysunek pastelową kredką. Urodził się w Tarnowie. W latach 1937-1942 studiował na Wydziale Grafiki Państwowego Instytutu Sztuk Pięknych w Krakowie (w czasie wojny przemianowanego na Kunstgewerbeschule), pod kierunkiem Andrzeja Jurkiewicza Władysława Jarockiego. Po wojnie kontynuował naukę na Wydziale Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, w pracowniach Eugeniusza Eibischa i Zbigniewa Pronaszki. Dyplom uzyskał w 1955 roku. Na przełomie lat 1967/1968 był wykładowcą ASP w Krakowie. Artysta jest laureatem wielu nagród i wyróżnień, m.in. Nagrody Ministra Kultury i Sztuki (1963), Złotego Medalu na Triennale Sztuki w New Dehli (1971), Nagrody Prasy IV Międzynarodowego Biennale Grafiki w Krakowie (1972), Nagrody im. Jana Cybisa (1988). W roku 1993 Senat Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie nadał Jerzemu Pankowi tytuł Profesora Honorowego. Za całokształt pracy twórczej otrzymał w roku 1998 Nagrodę Miasta Krakowa i Nagrodę Wojewody Krakowskiego. Prace Jerzego Panka znajdują się m. in. w muzeach narodowych w Krakowie, Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, Bydgoszczy, w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Nowym Jorku i Tokio, w The Wallace Collection i Tate Gallery w Londynie, w Bibliotece Kongresu w Waszyngtonie, w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie, w Gabinecie Rycin w Dreźnie i w Zbiorach Graficznych Albertine w Wiedniu, a także w zbiorach prywatnych na całym świecie.

Gdy w roku 1964 Jerzy Panek wycinał w desce drzeworytniczej ilustrację do Boskiej komedii, nie mógł przewidzieć konsekwencji spotkania z Dantem. Praca, na zamówienie Państwowego Instytutu Wydawniczego w Warszawie, stała się dla artysty przeżyciem traumatycznym i zaważyła na jego dalszej twórczości. W ciągu następnych kilku lat w pracowni na krakowskim Kazimierzu powstało blisko 100 drzeworytów, dla których inspiracją było Piekło. W "Rękopisie", który artysta systematycznie prowadził od 1958 roku, opisanych zostało 95 drzeworytów należących do cyklu. Określa je tam skrótowo "Dante", dodaje rok powstania oraz niewielki szkic każdej pracy. Obok Werkverzeichnis... Dietera Burkampa jest to obecnie nieoceniony dokument, umożliwiający identyfikację i ustalenie chronologii powstawania drzeworytów. Pierwsze drzeworyty zatytułował Głowa. Głowa I, II i III w Rękopisie opisane zostały jako Ilustracja do Boskiej komedii Dantego, ale jedynie pierwsza z prac reprodukowana była w jubileuszowym wydaniu Boskiej komedii w 1964 roku. To dopiero próby do właściwego Dantego, okres wahań, przygotowywanie różnych wersji zamówionej ilustracji, poszukiwanie zadowalających rozwiązań artystycznych. Prace te nie zapowiadają jeszcze głębszego zainteresowania tematem. Przełom nastąpi rok później. Jest to niezwykle płodny okres w twórczości Panka. Trudno uwierzyć, że tylko w 1965 roku powstało 46 drzeworytów, z czego aż 24 w cyklu dantejskim. Ale też zmieniła się sytuacja. Artysta, nie krępowany oficjalnym zamówieniem, robi to, co lubi najbardziej - pracuje z własnego wyboru. Wyczuwalna jest płynność i swoboda, z jaką rozwija się cykl. Bardziej logika zmiennej formy niż presja tematu decyduje o wyłanianiu się motywów często później powtarzanych: Zwierzę, diabeł, mężczyzna, kobieta. Artysta nie ma już wątpliwości, że zajmuje się Piekłem. Rok 1965 okazał się rozstrzygający dla cyklu dantejskiego. Powstały wtedy drzeworyty decydujące o jego ikonografii, inspirujące artystę do dalszych poszukiwań. Od tej pory co roku będzie dorzucał do kolekcji od kilku do kilkunastu nowych prac. Paradoksalnie, to nie grafika interesowała go najbardziej w tym okresie. Pasjonowało go rzeźbienie, przygotowywanie deski drzeworytniczej. Na tym koncentrował uwagę, nie przejmując się efektem końcowym samą grafiką. Robił wówczas co najwyżej odbitki próbne, często na przypadkowym, pakowym papierze. Pojedyncze prace reprodukowane były w krakowskim Magazynie Kulturalnym, kilka przekazał artysta do kolekcji Gabinetu Rycin w Dreźnie. Wiele desek nie zostało nawet dotkniętych farbą, aż po lata 90. Dopiero wtedy zgodził się na odbicie cyklu w nakładzie 3 sztuk z każdej pracy, oznaczając je, nie zawsze zresztą konsekwentnie, sygnaturą EA (epreuve d'artiste - próba artysty) i numeracją rzymską. Niekonsekwencje te, drobne zresztą, nie były dla Panka - tworzącego zawsze na obrzeżach rynku sztuki - powodem do zmartwienia. Nie miał nawyku ani dyscypliny precyzyjnego oznaczania nakładów, bo druk masowy zawsze był mu obcy; zadowalał się na ogół niewieloma odbitkami autorskimi. Podpisując prace, Panek wydobywa z pamięci tytuły. Czasem wymyśla je na nowo. Tam, gdzie tytułów zabrakło, uzupełniam informację, opierając się na źródłowych ustaleniach z Werkverzeichnis... W wielu przypadkach prace opatrzone są tytułami w języku niemieckim, co nie dziwi, biorąc pod uwagę bliską w tym czasie współpracę artysty z Dieterem Burkampem. Wybrane drzeworyty z cyklu dantejskiego po raz pierwszy prezentowane były w latach 90. na kilku wystawach zorganizowanych przez Burkampa w Niemczech. Poza tym ten niezwykły cykl pozostaje nie znany, jest nieobecny w kolekcjach prywatnych i muzealnych. W roku 2001, zgodnie z wolą zmarłego artysty, jego drzeworytnicze deski, w tym należące do cyklu dantejskiego, przekazane zostały w darze Muzeum Narodowemu w Krakowie.

Kurator wystawy: Danuta Wróblewska