Epoka Snu. Przebudzenie.

Sztuka Aborygenów

Wystawa ukazuje tradycyjną i współczesną kulturę pierwotnych mieszkańców Australii (Aborygenów) poprzez prezentację dawnych rytuałów, mitów, symboli oraz współczesnej – odrodzonej i zuniwersalizowanej – sztuki Aborygenów. Kształt i obraz świata w kulturach pierwotnych wyjaśniały i kształtowały mity. Poprzez obrzędy i mity ludzie, zwierzęta, rośliny i przedmioty włączane były w bogaty duchowy i fizyczny świat społeczności. Mity są źródłem tego, co Aborygeni nazywają Snami i tym, co ustanawia ścisły związek ludzi z Ziemią – podstawą życia tradycyjnej społeczności. Szlaki Snów, wyznaczane przez istoty duchowe i przodków, determinowały model codziennego i obrzędowego życia Aborygenów. Elementy Snów i mity objawiały się przede wszystkim w rytuałach, opowieściach, tańcu i sztuce Aborygenów, których znaczenie daleko wybiegało poza ich społeczną i literacką funkcję.

Aborygeni oddzieleni od reszty świata, wytworzyli na przestrzeni kilkudziesięciu tysięcy lat własną kulturę silnie związaną z przyrodą i ziemią, na której żyli. Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, znane i nieznane, człowiek i przyroda, wszystko to było trwale zjednoczone i obecne w świecie wierzeń Aborygenów i miało odbicie w mitach, pieśniach, tańcach i sztuce. Scenariusz wystawy zakłada podział eksponatów na dwie tytułowe grupy - Epokę snów oraz Przebudzenie.

Mityczna Epoka Snów sięga czasu, gdy według wierzeń Aborygenów, została stworzona ziemia, człowiek, rośliny, zwierzęta i ustalony porządek świata. Odbiciem wierzeń Aborygenów jest ich sztuka, która trwa mimo zaniku jej sakralnego charakteru i przeznaczenia, rozwija się dalej i stanowi cenny wkład w światowe dziedzictwo kultury. W czasach mitycznych sztuka służyła Aborygenom jako element życia religijnego i obrzędowości. Dzisiaj jest środkiem, poprzez który tradycja i przeszłość są przekazywane współczesnym odbiorcom. W przeszłości aspekt religijny i magiczny miały podstawowe znaczenie dla tworzenia i odbioru dzieł (tekstów kultury tradycyjnej). Nie było w dawnej kulturze Aborygenów pojęcia artysty i sztuki na wzór myślenia europejskiego (zachodniego). W tworzeniu sztuki uczestniczyli wszyscy, choć zapewne ceniono już wtedy zręczność i talent plastyczny pierwotnego twórcy. Wartości te wprowadziła na trwałe dopiero kultura białego człowieka. Dzisiejsza sztuka Aborygenów jest oceniana przede wszystkim ze względu na jej wartości artystyczne i stanowi przedmiot ocen estetycznych. Zgodność ze starymi wzorami jest ciągle widoczna, ale na znaczeniu zyskuje także indywidualność artysty i edukacja plastyczna.

Aborygeni ze względu na swoje pochodzenie stanowią wciąż liczącą się grupę społeczności Australii (lub współkulturę, jak określa to obecnie wielu antropologów i socjologów). Żyje ich na kontynencie około 250 tysięcy (ok. 2% ludności Australii), głównie osiedlonych w miastach i większych osiedlach w interiorze. Mimo, iż stanowią oni jedną z biedniejszych grup, to od kilku lat widoczny jest wyraźny renesans ich kultury i wzrost zainteresowania tubylczą przeszłością wśród innych mieszkańców kraju. Dla potrzeb ekspozycji i interpretacji obecnych procesów społecznych zachodzących wśród Aborygenów w Australii, proces ten kurator wystawy nazywa Epoką Przebudzenia. Odrodzenie się owej społeczności stwarza nadzieję, że mimo modernizacji życia w Australii, kultura Aborygenów nie zaniknie i znajdzie swoje trwałe miejsce we współczesnej kulturze australijskiej.

Na wystawie prezentowanej w Galerii Sztuki Pogranicza Muzeum Śląskiego w Katowicach, znajdą się obiekty ilustrujące zróżnicowanie dawnej oraz współczesnej kultury i sztuki Aborygenów. Będą to:

• przedmioty o charakterze sakralnym, wykorzystywane podczas dawnych tradycyjnych ceremonii (czuringi, amulety, kamienie obrzędowe, bumerangi, pałeczki taneczne, słupy i rzeźby totemiczne itp.),
• obiekty dawnej kultury i wierzeń Aborygenów, zachowane po dziś jako teksty kultury w postaci wizualnej i ukazane w ich pierwotnym kontekście krajobrazowym i ceremonialnym (np. malowidła na korze i na skale, ryty naskalne, wzory rysowane lub usypywane z piasku itp.),
• obiekty współczesnej kultury Aborygenów, funkcjonujące i potraktowane tu jako obiekty (teksty) sztuki w powszechnym jej rozumieniu (np. współczesne rzeźby, zdobione instrumenty muzyczne i atrybuty taneczne, współczesne malarstwo kropkowe, współczesne zdobnictwo ciała, inne przedmioty codziennego użytku produkowane na użytek komercyjny lub artystyczny itp.). Z jednej strony są one w pewnym stopniu kontynuacją i środkiem zapisu zdarzeń i mitów z Epoki Snu, z drugiej zaś strony przejawem aktywności artystycznej i świadomości kulturowej Aborygenów we współczesnej kulturze Australii.

Eksponaty pochodzą ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie. Towarzyszyć im będą ilustracje, mapy i teksty.

Kurator wystawy: Robert Andrzej Dul – starszy kustosz w Dziale Etnografii Kultur Pozaeuropejskich Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie

Komisarz wystawy w Muzeum Śląskim w Katowicach – Maria Fiderkiewicz