LEON WYCZÓŁKOWSKI

WYSTAWA MONOGRAFICZNA

Wystawa prezentuje wybór spośród niezwykle bogatej i różnorodnej twórczości wielkiego, polskiego artysty przełomu XIX i XX wieku, który sam twierdził, iż stworzył około czterech do pięciu tysięcy dzieł. Leon Wyczółkowski studiował w latach 1869 - 1880. Edukację artystyczną rozpoczął w Klasie Rysunkowej warszawskiej Szkoły Rysunku i Malarstwa u Rafała Hadziewicza, Antoniego Kamieńskiego i Wojciecha Gersona. To on namówił swego studenta do namalowania pierwszych obrazów o tematyce historycznej. Studia kontynuował w latach 1875 - 1877 w monachijskiej Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w pracowni Alexandra Wagnera, wybitnego malarza scen historycznych. Koncentrował się na studium koloru i wykorzystaniu efektów świetlnych. Ze stolicy Bawarii przeniósł się do Krakowa, gdzie w latach 1877 - 1880 w tamtejszej Szkole Sztuk Pięknych doskonalił się w zakresie kompozycji u Jana Matejki. Malując w plenerze, z natury, odrzucił nauki swego mistrza, lecz to dzięki Matejce, jego fascynacji historią i zabytkami przeszłości temat skarbów polskiej kultury narodowej i przedstawiania ich w różnorakich kontekstach i technikach artystycznych będzie obecny w twórczości Wyczółkowskiego aż do śmierci. W tym okresie (1878) po raz pierwszy wyjechał do Paryża, gdzie poznał twórczość m.in.: barbizończyków i realistów. Wykorzystał doświadczenia tego pobytu, malując obrazy o tematyce salonowo - buduarowej i portrety, stale obecne w jego twórczości. Wyczółkowski, wykazując się niezwykłą pomysłowością, w ich kreacji wykorzystywał wszystkie techniki, w których tworzył, nurty stylistyczne i sposoby ujęcia tematu. Po ukończeniu studiów w 1880 roku Wyczółkowskiego odnajdujemy we Lwowie, gdzie zaprzyjaźnił się z Adamem Chmielowskim (św. Bratem Albertem). Dzięki między innymi jego radom niezwykle ważną rolę w twórczości artysty zaczęły zajmować dzieła o charakterze idealistyczno-fantastyczno-symbolicznym. Wiele spośród nich odwołuje się do tematyki narodowo - patriotycznej. Możemy w nich także zauważyć fascynację naturą. Artysta prezentował ją w sposób różnorodny, począwszy od klasycznego, realistycznego poprzez panteistyczny, aż po prace stojące na pograniczu symbolu - abstrakcji. Po przeniesieniu się do Warszawy w 1883 roku zaczął tworzyć monumentalne dzieła o charakterze religijno - symbolicznym. Akcenty symboliczne i patriotyczne odnajdujemy także w dziełach poświęconych Tatrom, w których wielokrotnie przebywał od 1896 roku. Innym ukochanym przez artystę miejscem była Ukraina. W latach 1883 - 1893 przebywał tam w zasadzie stale, podróżując między majątkami ziemskimi. Ulubiony temat to codzienne, zwykłe życie mieszkańców wsi ukraińskiej. W tych obrazach Wyczółkowski prezentuje się nie tylko jako artysta w pełni dojrzały, tworzący swe dzieła według zasady alla prima, lecz także jako prekursor polskiego impresjonizmu. Malując o świcie lub zmierzchu rozliczne wersje rybaków, siewcy, kopania buraków, orek artysta wykorzystywał silne efekty światłocieniowe, podkreślone nasyconymi czystymi barwami. Kompozycje te jarzą się światłem łączącym wszystkie elementy w doskonałą całość. Wyczółkowski nieustająco dążył także do efektu spotęgowania ekspresji poprzez operowanie dynamicznie kładzioną, szeroką plamą koloru, co akcentuje czytelność każdego ruchu pędzla, kontrastującą grą świateł i cieni. Taka stylistyka była także rezultatem poznania przez artystę sztuki japońskiej, głównie dzięki przyjaźni z Feliksem Mangghą Jasieńskim. W dziełach przynależnych do tego nurtu tematycznego zauważamy sukcesywne odchodzenie od wielobarwności do monochromatyczności kompozycji, co znalazło swój pełny wymiar w grafice. Fascynacje tematyką ukraińską zamykają kompozycje z lat 1910 - 1912. Podobne zjawiska możemy prześledzić, analizując prace związane z tematyką tatrzańską. Te przemiany i poszukiwania łączą się także z wykorzystaniem techniki pastelu (od 1892 roku) i dzięki inspiracji Feliksa Mangghi Jasieńskiego różnorodnych technik graficznych (od 1901 - 1902), które Wyczółkowski stale będzie doskonalić, wprowadzając także własne. Rok 1895 to nie tylko data objęcia profesury (do 1911 roku) w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych (od 1900 Akademii), ale przede wszystkim początek krakowskiego okresu twórczości, który będzie trwał aż do 1929 roku. Obok stworzenia olbrzymiej liczby dzieł niezwykle ważnym wydarzeniem w życiu malarza stał się udział w pracach Towarzystwa Artystów Polskich SZTUKA, którego był współzałożycielem w 1897 roku. Lata krakowskie to także czas współpracy z innymi artystami np. Jackiem Malczewskim i Konstantym Laszczką oraz aktywny udział w dyskusjach na temat sztuki. W 1911 roku prawie całkowicie porzucił malarstwo na rzecz akwareli, pasteli i technik graficznych. Było to spowodowane alergią na składniki farb olejnych. W tym okresie artysta odbył liczne podróże (Francja, Hiszpania, Holandia, Litwa, Wielka Brytania, Włochy) oraz wielokrotnie przebywał w Warszawie. Najbardziej dramatyczny był warszawski pobyt w latach 1914 - 1915, kiedy to w efekcie wybuchu pierwszej wojny światowej przeżył głęboki kryzys. Niezwykle ważnym wydarzeniem w życiu osobistym artysty stał się ślub z Franciszką Panek (1874-1943) 29 listopada 1916 roku w Krakowie. Ostatni okres w życiu i twórczości Wyczółkowskiego rozpoczął się w 1922 roku. Wtedy za bogate zbiory przekazane obecnemu Muzeum Narodowemu w Poznaniu nabył dwór w Gościeradzu pod Bydgoszczą, gdzie przebywał głównie wiosną i latem. Pozostałe miesiące spędzał w Warszawie i Poznaniu, gdzie zamieszkał na stałe w 1929 roku. Obok niezliczonych wersji tematu drzewa, martwych natur tworzył także liczne prace pełne wrażeń z podróży po Polsce. W 1934 roku objął katedrę grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W twórczości Leona Wyczółkowskiego odnajdujemy wszystkie charakterystyczne nurty tematyczne sztuki polskiej i europejskiej tego okresu — portret, sceny salonowo - buduarowe i z życia wiejskiego, wątki legendarno-baśniowo- symboliczne i religijne, martwą naturę, malarstwo krajobrazowe. To także twórca nieustannie poszukujący nowych środków wyrazu, stąd też bogactwo materiałów, w których tworzył oraz technik - malarstwo olejne, pastel, rysunek, akwarele, różnorodne techniki graficzne, rzeźba. Wyczółkowski bardzo swobodnie łączył je, wykorzystując także właściwości materiałów, tworząc w ten sposób dzieła niezwykle oryginalne i mistrzowskie pod każdym względem. W grafice służyło temu także osobiste zaangażowanie w proces wykonywania odbitek. Każdy temat podejmowany przez artystę to w zasadzie nieustające studium do obrazu. Wielokrotnie wracał do tematu, malował różne jego wersje, często celowo nie wykańczał pewnych partii, akcentując naturalny kolor podobrazia, a te prace, które uważał za złe, bezpowrotnie niszczył. W swojej niezwykle bogatej twórczości odzwierciedlał także wiele kierunków ówczesnej sztuki, począwszy od realizmu, impresjonizmu po Młodą Polskę, symbolizm i modernizm. Nie można go jednak przyporządkować żadnemu z nich w sposób jednoznaczny, gdyż był niezwykle oryginalny i ponadczasowy. Wystawę przygotowało Muzeum Narodowe w Krakowie z okazji 150. rocznicy urodzin wielkiego artysty.

Andrzej Holeczko-Kiehl