Śląski koncept - Czescy konceptualiści.

K. Adamus, M.Klimeš, M.Lasota, J.Šigut, J.Wojnar

Galeria 'Sektor I'

Wystawa ta jest pierwszą istotną próbą oceny twórczości artystów sztuki konceptualnej z Północnych Moraw, spośród których jedni cieszą się już powszechnym uznaniem poza granicami regionu (Karel Adamus, Jan Wojnar), inni stale starają się docierać do świadomości ogólnokrajowej (Jiří Šigut), a z kolei jeszcze inni są lekko niesprawiedliwie, pomimo interesujących impulsów zawartych w ich pracach, pomijani (Martin Klimeš, Milan Lasota). Wystawa oraz katalog są zatem pewnego rodzaju podsumowaniem twórczości poszczególnych indywidualistów, dla których elementem wspólnym jest konceptualna płaszczyzna wypowiedzi twórczej, zawsze jednak pojęta jako oryginalna mutacja autorska.

Można stwierdzić, że prezentowani artyści tworzą dwie generacje twórcze: Adamus, Wojnar – Klimeš, Lasota, Šigut. Jest rzeczą oczywistą, że istnieją wzajemne podświadome powiązania między twórcami zmierzającymi raczej do ściśle racjonalnej postawy konceptualnej a tymi, którzy założenia konceptualne wzbogacają o nowe, niezbadane i dotychczas pomijane podejścia.

Karel Adamus

Tworzy od połowy lat 60. Jego twórczość od początku związana jest z poezją, którą najpierw rozwijał w jej pierwotnych granicach. Coraz częściej jednak przechodził od warstwy semantycznej do wizualnej, aż na przełomie lat 60. i 70. powstały pierwsze Wiersze-obrazy. Autor pracował w nich ze słowem jako symbolem graficznym i nie brał pod uwagę jego konotacji znaczeniowych. Większość swej twórczości Adamus określił pojęciem Wiersze wizualne; zawierają one kilka podgrup znaczeniowych: Wiersze papierosowe, Wiersze ruchome czy Wiersze partytury. Od lat 70. autor zajmuje się też realizacją Wierszy-obiektów i Wierszy przedmiotowych, które charakteryzują się dadaistyczną figlarnością i obecnością metafory wizualnej. W latach 80. powstają Wiersze perypatetyczne, gdzie dominują procesualność oraz ruch; autor powraca do papieru, ale traktuje go w zupełnie nowy sposób. Wiersze pisane są bez wizualnej i racjonalnej kontroli, a nową jakość tworzy tu wpływ środowiska czy warunków atmosferycznych, w których powstaje dzieło. Z nimi łączą się Wiersze wietrzne, w których także w proces twórczy zostaje włączony ruch artysty, a aspektem dominującym stają się zjawiska atmosferyczne, przede wszystkim wiatr. Wiersze perypatetyczne i wietrzne są najważniejszym wkładem twórcy we współczesne postrzeganie dzieła sztuki w samym procesie tworzenia oraz jego pomnożenie przez pojawianie się kolejnych aspektów, składających się na poczynania autora w zakresie sztuki environmentu.

Martin Klimeš

Jego twórczość rozwija się od połowy lat 80. Autor opiera się na podstawach położonych przez poprzednie pokolenie konceptualistów czeskich (Dalibor, Chatrny, Jan Wojnar). Analogicznie jego też interesują relacje – głównie między ścisłym aktem a próbą powtórzenia go bez kontroli rozumowej. 'To, co interesuje Martina Klimeša, to najelementarniejsze określenia dzieła sztuki i relacje konstytuujące, które mogą to dzieło kreować. Tak więc w jego pracach dochodzi do naturalnego przenikania się aspektów, które można by ujmować jako ściśle konceptualne (stwarzanie relacji) z innymi, bliższymi analizie i samorefleksji mediami (…)' (cyt. J. Valoch).

Milan Lasota

Analogię aspektów tautologicznych można zaobserwować w relacjach między stosowanymi przez niego plastycznymi środkami wyrazu a treścią prac. Podstawowa grupa materialnej postaci dzieł powstała przez odcisk dłoni, jej fragmentu, obrys ręki, malowanie palcami i dłońmi. Moment dotyku podczas przeobrażania idei w formę postrzeganą zmysłami przejawia się w znaczeniu powstałego wytworu, ulega tematyzacji przez dotykanie się światami, czyli przez dialog, komunikację. Odciski u Lasoty stają się środkiem do wyrażenia systemowo odmiennych konceptów: zapis gestów ręki w ich płaszczyznach znaczeniowych (Ruchmima, Rytm, Poślizg – 1982), odcisk rąk z zamiarem symbolizacji (Poszukiwanie słońca, 1986), odciski rąk autora wraz z odciskami innych, poproszonych o nie osób – jako wizualizacja stosunków interpersonalnych (Drzewo życia, 1986; Niepokój rozwoju, 1985), badanie procesu ruchu (Trzy fazy jednej ręki, 1984), zapisy komunikacji (Przekazywanie energii, 1992) czy odkrywanie śladów dotknięć z celowym wykorzystaniem redundancji ujemnej (Ujawnianie, l. 90.).

Jiří Šigut

Ze współczesnych artystów czeskich najkonsekwentniej rozwija on problematykę konceptualną w medium fotografii. Jego twórczość od początku jest z nią związana. W swoich pierwszych pracach pozostawał jeszcze wierny aparatowi fotograficznemu, lecz z nim również pracował w całkiem nietypowy jak na owe czasy sposób. Już w latach 80. fotografował czas, który w jego twórczości znajduje miejsce w kilku płaszczyznach, zawsze jednak ma tę samą wagę. Od lat 90. w jego dziełach przeważa zainteresowanie czasem przyrody, związanym z cyklem pór roku. Zapisy te są powstają poprzez bezpośrednią interakcję specjalnego rodzaju papieru i środowiska, w którym został on umieszczony. Ze względu na swoje właściwości papier wchłania to, co go otacza – światło w jego różnej jakości, przemianach i właściwościach; do tego bardzo często możemy spotkać się z resztkami rozkładających się traw lub liści, których transformacja przebiegająca w czasie została przy pomocy światła przekształcona z procesu następstwa w zapis synchroniczny.

Jan Wojnar

Swoją twórczość rozpoczął w połowie lat 60. Należy do inicjatorów czeskiej sztuki konceptualnej oraz najściślejszych konceptualistów czeskich. Najważniejszą pozycję w jego twórczości stanowią do dziś Wiersze klepsydrowe, w których autor bada relację między czarną, reliefowo (ornamentalnie) obrazowaną płaszczyzną a jej pokryciem białym proszkiem (cukier, piasek). Mamy tu do czynienia z postacią tzw. otwartych dzieł, kiedy kształt końcowy nadaje dziełom – poprzez pracę z nimi – sam widz, zmieniając je w zależności od swej woli i w ramach danych ograniczeń. Drugim zasadniczym kierunkiem twórczości Wojnara są Wiersze siatkowe. Autor tak sformułował ich istotę: właściwie każdą relację między dwoma strukturami wizualnymi można pojmować jako transformację jednej z nich przez określoną siatkę. Cała następna twórczość rozwija się w ramach tego określenia, a autor nieustannie odkrywa nowe ujęcia swojego tematu.

Przez minimalizację gestu konceptualnego oraz badanie relacji materiału do niego samego doszedł Wojnar do serii uchwyceń, w których płaszczyzna papieru jest pośrednikiem, a dokładniej mówiąc – środkiem uchwycenia przedmiotu, rośliny lub ręki innego człowieka. Sama na sobie nosi ślady kontaktu autora z obranym przedmiotem. Zapisem może tu być ponownie tylko pomięcie papieru dane przez dotyk lub też ślady pigmentów naturalnych.

Opracowanie na podstawie tekstów z katalogu wystawy autorstwa Martina Mikoláška i Dášy Lasotovej