DE. FI. CIEN. CY – Andrzej Wróblewski, René Daniëls, Luc Tuymans

Wernisaż: 27.11.2014, godz. 19.00

kurator: Ulrich Loock

Art Stations Foundation by Grażyna Kulczyk ma zaszczyt zaprezentować wystawę DE. FI. CIEN. CY [Ułomność], na której pokazany zostanie szeroki wybór prac na papierze Andrzeja Wróblewskiego, René Daniëlsa i Luca Tuymansa. Ekspozycja skupia się na dziełach Wróblewskiego z lat 1955 - 1957 oraz Daniëlsa i Tuymansa powstających od początku lat 80-tych XX wieku. Prace wypożyczono z kolekcji prywatnych i państwowych z Polski, Belgii, Holandii, Francji, Niemiec i Szwajcarii. Ponadto Luc Tuymans specjalnie na wystawę wykona w galerii rysunek ścienny w dużym formacie.

Wszyscy trzej twórcy mieli ogromny wpływ na sztukę współczesną i zaliczani są do najważniejszych artystów XX wieku. To pierwsza wystawa, na której ich dzieła zostały ze sobą zestawione.

Wystawa DE. FI. CIEN. CY, jak wszystkie prezentacje realizowane w galerii Art Stations, odwołuje się do Kolekcji Grażyny Kulczyk, tym razem poprzez postać Andrzeja Wróblewskiego. Prace tego polskiego malarza zajmują istotne miejsce w zbiorach, których trzon stanowi polska i zagraniczna sztuka awangardowa XX wieku. Jednym z kluczy budowania Kolekcji jest dla Grażyny Kulczyk zestawianie twórczości polskich artystów ze światowymi; ta sama logika przyjęta została w koncepcji tej wystawy. Projekt ten jest także zamknięciem jubileuszowego programu Fundacji przygotowanego na 10 rok jej działalności.

Wystawa DE. FI. CIEN. CY odwołuje się do hipotezy mówiącej o tym, że pomimo różnych kontekstów społeczno-politycznych, kulturowych i pokoleniowych, na prace pozornie niezwiązanych ze sobą artystów można spojrzeć tak, żeby odkryć w nich niespodziewane zbieżności. Stanowią one nie tyle obiektywne fakty, co wyniki pewnej szczególnej perspektywy widza, którą określa współczesny kryzys obrazu.

W twórczości każdego z trzech malarzy obraz prezentuje się jako wybrakowany. W przypadku Wróblewskiego jest on potwierdzeniem niemożliwości dania świadectwa. Tuymans podejmuje z kolei tematy z natury wykluczające możliwość przedstawienia. Terminem „oryginalne fałszerstwo” określa wpisywanie w obraz jego nieodzownego fiaska. W twórczości Daniëlsa po 1984 roku mamy do czynienia z przedstawieniem wymazanego obrazu. Za każdym razem malarstwo artysty konstytuuje się za sprawą negacji obrazu przy pomocy obrazu, a jednak każdorazowo dzieje się to na innych warunkach. Prace Wróblewskiego z okresu odwilży naznaczone są podwójną traumą – traumą zbrodni nazistowskich i traumą klęski modelu komunistycznego. Tuymans reaguje na toksyczne relacje rodzinne i zajmuje się odzyskiwaniem zatrutej przeszłości i przywracaniem elementów systemów ideologicznych. Twórczość Daniëlsa dotyka problemu zamknięcia sztuki w muzeach i jej przemiany w towar.

Wystawa DE. FI. CIEN. CY przygląda się temu, w jaki sposób w twórczości Andrzeja Wróblewskiego, Renégo Daniëlsa i Luca Tuymansa widoczne fiasko obrazu staje się podstawowym warunkiem tworzenia malarstwa przekraczającego reprezentację i dającego obrazom siłę sprawczą.

Andrzej Wróblewski jest powszechnie uważany za najważniejszego artystę w powojennej Polsce. Urodził się w 1927 roku, a zaczął tworzyć samodzielnie w 1948 jeszcze podczas studiów artystycznych. Skłaniał się ku socjalizmowi i odrzucał pojawiające się w Polsce nowe kierunki, które czerpały ze światowego modernizmu. Sztandarowe prace malarza z tamtego okresu to seria Rozstrzelań oparta na przeżyciach wojennych artysty. W 1950 roku Wróblewski porzucił swój poprzedni sposób malowania i podporządkował się wytycznym realizmu socjalistycznego. W 1955 roku – po śmierci Stalina i w atmosferze odwilży politycznej – Wróblewski, głęboko rozczarowany komunizmem, porzucił socrealizm i powrócił do stylu z lat 1948-49.

W Rozstrzelaniach Wróblewski przyjął pozycję „bezsilnego świadka”, który prezentuje się jako winny – nie był w stanie powstrzymać zagłady, ani dać adekwatnego świadectwa. Tragiczna pozycja świadka wyrażana jest przez anonimową, nieokreśloną postać, ciała z nieprawidłowo połączonymi członkami, oraz głowy i stopy obcięte przez ramy obrazu. Od roku 1955 do 1957 Wróblewski przedstawiał kierowcę autobusu bądź motorniczego kierującego swój pojazd prosto w nieokreśloną przestrzeń, ciało posegmentowane bądź obdarte ze skóry, portrety z niepokojącymi plamami farby, czy ciało bez organów, pełne szpar, które można zinterpretować jako blizny. Jednak linie i krawędzie, które na wcześniejszych obrazach przecinały ciała, w tych późniejszych pracach przekształcają się w nacięcia i rany znaczące samą powierzchnię obrazu i negujące możliwość przedstawienia.

Artysta zginął tragicznie w Tatrach w wieku zaledwie trzydziestu lat.

Luc Tuymans urodził się w 1958 roku; wychował się w Antwerpii, gdzie mieszka do dziś. Najwcześniejsze obrazy, które uznaje, pochodzą z roku 1975 – powstały zanim Tuymans rozpoczął studia artystyczne (1976). Jego wczesne prace naznaczył podział w rodzinie artysty – podczas okupacji część jego krewnych kolaborowała z Niemcami, podczas gdy inna część z nimi walczyła. Jego obrazy często przywoływały miejsca zbrodni nazistowskich i hitlerowskie rządy terroru; a szerzej – wywoływały uczucie obcości, chłodu i straty. W późniejszych seriach prac Tuymans nawiązywał do innych systemów ideologicznych – takich jak kolonializm, nacjonalizm – oraz religijnych; odnosił się także do pustki po brakującym obrazie.

Dość długo Tuymans stosował niepewne, krótkie pociągnięcia pędzlem – można to porównać do stąpania po cienkim lodzie. Wybór takiej techniki – udającej amatorską – sygnalizuje brak kontroli, władzy nad tematem obrazu. W przypadku części wczesnych obrazów Tuymansa – takich jak Gas Chamber [Komora gazowa], Our New Quarters [Nowa kwatera] czy Schwarzheide – jasne jest, że natura tematu nie pozwala na namalowanie przekazującego prawdę obrazu. Zaprezentowana praca stwierdza klęskę obrazu, który nie jest w stanie przedstawiać. Tuymans odniósł się do fiaska reprezentacji używając terminu „oryginalny falsyfikat”: każdy jego obraz jest falsyfikatem w tym sensie, że nie tworzy oryginalnego i adekwatnego opracowania tematu, będąc raczej opracowaniem wcześniejszego, zastanego obrazu (bądź jego nieobecności), które zamyka dostęp do tego, co miało zostać ujawnione.

27 listopada, w dzień otwarcia wystawy w galerii Art Stations, Lucowi Tuymansowi zostanie przyznany tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu.

René Daniëls - urodzony w 1950 roku, jest artystą holenderskim, który zaczynał karierę w latach 80-tych XX wieku na fali ogólnoświatowej tendencji „powrotu do malarstwa”. Wczesne prace artysty miały swobodny i anegdotyczny styl. W 1984 Daniëls dokonał wolty – zaczął malować bardziej minimalistycznie, przedstawiając salę wystawową z substytutami obrazów na ścianach. Uproszczony kształt sali wystawowej stał się głównym motywem jego twórczości na kilka kolejnych lat. Figura przechodziła mutacje i pojawiała się w rozmaitych konfiguracjach, by wreszcie stać się elementem konstrukcji pozbawionej odniesienia poza kontekstem obrazu.

Poprzez nieustanną reprodukcję i rekonfigurację obrazu prace Daniëlsa odzwierciedlają sytuację znaną z wystaw malarstwa: malarz przedstawiał substytuty obrazów w sali, obrazy puste, pełniące jedynie rolę dekoracji. Tym samym przedstawił własne malarstwo jako pusty kształt, próżnię w muzeum. Praca została zrealizowana po to, by unaocznić ułomność obrazu, a tym samym – fetyszystyczny charakter malarstwa. Ten gest jest przykładem krytyki instytucjonalnej uprawianej w ramach „powrotu do malarstwa”, w latach 60-tych XX w.

Redukcja obrazu do pustej formy umożliwiła Daniëlsowi stworzenie długiej serii obrazów, które nie były podporządkowane przymusowi referencjalności. Kształt sali wystawowej – który z czasem stawał się coraz bardziej umowny i abstrakcyjny i zaczął być określany mianem „muszki” – zmienił się w znak, który, swobodnie powielany, zajmował całą powierzchnię obrazu. W pracach z roku 1987, takich jak Kades-Kaden czy Lentebloesem [Wiosenne kwiaty], Daniëls zastąpił kształty pustych obrazów w sali wystawowej ich tytułami bądź nazwami miejsc, w których możliwe były pewne działania.

W 1987 roku artysta przeżył rozległy wylew i zaczął ponownie malować dopiero w 2005. Postanowił kontynuować pracę przerwaną kilkanaście lat wcześniej, powracając do swoich dzieł sprzed wylewu, przeinterpretowując je i umieszczając w nowych konfiguracjach.