Symbolizm w sztuce czeskiej na przełomie XIX i XX wieku

Zbiory Narodowego Muzeum Literatury w Pradze

Wystawa prezentuje 70 prac najwybitniejszych czeskich artystów przełomu XIX i XX wieku. Wystawa Symbolizm w sztuce czeskiej na przełomie XIX i XX wieku została przygotowana przez Narodowe Muzeum Literatury w Pradze – Památnik národniho pisemnictvi, jej autorem i kuratorem jest dr Rumjana Dacevova.

W ubiegłym roku prezentowaliśmy wystawę 'Malarstwo polskie ze zbiorów galerii Jiřiho Karáska'. Wystawa cieszyła się dużym zainteresowaniem i była wydarzeniem kulturalnym nie tylko na terenie Dolnego Śląska. Mamy nadzieję, że prace artystów czeskich prezentowane na obecnej wystawie dostarczą Państwu nie mniejszych wrażeń.

Rumjana Dačeva:

Symbolizm narodził się we Francji jako ruch sprzeciwu przeciw literackiemu naturalizmowi. Wkrótce prąd objął swym zasięgiem sztuki plastyczne. Nowa generacja artystów wystąpiła przeciw impresjonizmowi i jego krępującym technikom malarskim, opartym na analizie zjawisk optycznych. Symboliści zamiast przedstawiać przemijające wrażenia proponowali uchwycenie wewnętrznych stanów psychicznych człowieka, bezpośrednie duchowe przeżycia, podkreślali intuicję i indywidualizm artysty.

Nowe prądy dotarły do Czech nieco później, w latach 90-tych, powodując przełom w rodzimej tradycji artystycznej. Stworzyły warunki nie tylko do rozwoju symbolizmu ale również całej nowoczesnej kultury czeskiej. Duchem przewodnim czeskiego symbolizmu stała się literatura. Funkcje trybuny programowej nowego prądu pełniła Moderní Revue, którą w roku 1984 założyli Arnošt Procházka (1869-1925) i poeta Jiří Karásek ze Lvovic(1871-1951)

W sztukach plastycznych symbolizm czeski reprezentowały dwa pokolenia, które między innymi, przyczyniły się do podniesienia znaczenia i ożywienia zainteresowania grafiką, stawiając ja ponownie na wysokim miejscu wśród innych dziedzin sztuki.

František Bílek, Vojtěch Preissig, Max Švabinský, Alfons Mucha, T.F.Šimon, František Kobliha i inni przedstawiciele pierwszej generacji artystów poświęcili rysunkowi, grafice i jej technikom wyjątkową uwagę. Każdy z nich był wyrazistą artystyczną osobowością wzbogacającą kulturę plastyczną własnymi dziełami.

Lata dziewięćdziesiąte koncentrowały się na opisie poetyckich nastrojów, lirycznych przeżyć w naturze, wzlotów uczuć i konfliktów. Filigranowymi i bardzo delikatnymi środkami malarskimi i graficznymi nawiązywał do nastroju neooromantyzmu. Końcem lat dziewięćdziesiątych dochodzi do zbliżenia z impresjonizmem a po roku 1900, kiedy to zaczyna przenikać na grunt czeski sztuka secesyjna i wyraźny jest wpływ japońskiego drzeworytu, większy nacisk zaczęto kłaść na dekoratywność i kolorystyczne zespolenie płaszczyzny.

Wystawa Edwarda Mucha w Pradze w roku 1905 i pierwsze spotkanie z ekspresjonizmem wstrząsnęły czeską sceną plastyczną u podstaw i wywołały burzliwe polemiki. Proces dyferencjacji w sztuce pogłębił się poszukiwaniem nowego tworzywa. Powstawały nowoczesne kierunki oparte na racjonalnych analizach tworzywa i koloru (kubizm, futuryzm)

Drugie pokolenie czeskich symbolistów (Rudolf Adámek, Jan Konůpek, Emil Pacovský, Josef Váchal, Jan Zrzavý aj.) wkroczyło na scenę w pierwszej dekadzie 20-go wieku skupione wokół towarzystwa artystycznego Sursum (1911-1912). Twórczość tego pokolenia w opozycji do racjonalnych analiz tworzywa i koloru ( kubizm, futuryzm) wyzwalała się od secesyjnego pojęcia harmonii, który zastąpiono uproszczonymi formami, brutalnymi deformacjami i płomienną barwnością.

Jedynym elementem wspólnym pozostaje symbol, jego nowa treść spoczywa na granicy widzialnego. Przejawia się w nieskończoności, we śnie, w irracjonalności, w podświadomości. Dzieło przechodzi proces głębokiej subiektywizacji od strony wewnętrznej treści jak i tematu. Wszystkie środki artystyczne – kolor, linia, płaszczyzna, kształt – stają się nosicielami funkcji symbolicznych a jednocześnie wyrazem subiektywnego stanu duszy artysty, który dąży do poznania ciemnych stron ludzkiego bytu. Otwiera się na wpływ idealistycznego i spirytualistycznego filozofowania i synkretyzmu religijnego. Skłania się w stronę magii, nauk hermetycznych, które pojęły i stały na straży tajemnic ludzkiej egzystencji. Zainteresowanie mistyka chrześcijańską wiodło do głębokiego studium sztuki średniowiecznej i wplecienia jej ekspresyjnego wyrazu do dzieł nurtu symbolizmu.

Wystawa Czeski symbolizm przedstawia reprezentatywną kolekcję rysunków i grafik z Muzeum Literatury Czeskiej Pomnika Narodowego Piśmiennictwa w Pradze. Zbiory muzeum ze względu na materialny charakter podzielono wg trzech specjalistycznych dziedzin: archiwum literatury, biblioteka, zbiory sztuki. Zbiory sztuki należą do najbogatszych i najobszerniejszych, obejmując ponad 400 tysięcy eksponatów, głownie grafik i rysunków. Bliskie związki sztuk plastycznych z literaturą znajdują wyraz w zbiorach osobistości kolekcjonerskich, czynnych na polu literatury i kultury książki, Najbardziej charakterystyczna z nich jest kolekcja Jiřího Karáska ze Lvovic, przedstawiciela dekadenckiego skrzydła czeskiego symbolizmu. Z jego zbiorów oraz ze zbiorów innych osób związanych z symbolizmem przełomu wieku wybrano reprezentatywne dzieła czeskich artystów, którzy wnieśli w kształtowanie się nowoczesnego rozumienia sztuki oraz do czeskiej grafiki i rysownictwa nowe wartości.