Kolory miedzi

techniki obróbki

Miedź, w zależności od techniki obróbki i sposobu wykończenia, a także użytych dodatków metalicznych (cyna, cynk i inne) przybiera różne barwy. Ta zmienność kolorystyczna zostanie ukazana poprzez obiekty artystyczne i użytkowe wykonane z miedzi.

Wystawa pod powyższym tytułem ma na celu ukazanie różnych barw miedzi występujących w przyrodzie - w postaci związków chemicznych, jak również odcieni uzyskiwanych dzięki procesom technologicznym, domieszkom dodawanym w odlewach, patynowaniu, innym sposobom wykończenia. Na ekspozycję składają się minerały, próbki technologiczne odlewów, obiekty rzemiosła artystycznego i dzieła sztuki, do których wytworzenia jako podstawowego materiału użyto miedzi.

Miedź (Cu) jest pierwiastkiem chemicznym, metalem o barwie czerwonobrązowej. W zależności od techniki obróbki, sposobu wykończenia, dodawanym domieszkom metalicznym w odlewach, przybiera różne barwy. Spotykamy miedź na co dzień, nie zawsze zdając sobie z tego sprawę, że najpopularniejsze monety wykonane są z wysokoprocentowego stopu miedzi z niklem. Patrząc na pejzaż miejski zauważamy zdecydowane zielonkawe połacie dachów, to także miedź, tylko że pokryta tzw. patyną, to znaczy zasadowym węglanem miedzi chroniącym powierzchnię przed dalszą korozją. W przyrodzie miedź występuje głównie w postaci różnobarwnych minerałów i znacznie rzadziej jako miedź rodzima. Do najczęściej spotykanych minerałów należą: chalkopiryt, chalkozyn, bornit, kupryt, malachit, azuryt. Występujący powszechnie Chalkopiryt – zwany złotem głupców, ma barwię spiżowożółtą i metaliczny połysk. Metalicznym połyskiem i barwą ciemnoszarą, stalowoszarą do czarnej charakteryzują się: chalkozyn, tennantyt, tetraedryt. Bornit ma połysk metaliczny, barwię brązową, miedzianoczerwoną, często niebieskofioletową /barwy naleciałe/. Zdecydowaną, czerwoną barwą charakteryzuje się kupryt, niekiedy używany jako kamień jubilerski. Malachit ma barwę zieloną, ładny rysunek, używany jest jako kamień półszlachetny w jubilerstwie, wykorzystywany jako okładziny w budownictwie reprezentacyjnym i meblarstwie. Azuryt o barwie lazurowoniebieskiej i chryzokola o barwie zielonej, niebieskozielonej do niebieskiej, wykorzystywane są jako kamienie jubilerskie.Zdecydowane barwy niebieskie charakteryzują: kowelin /barwa indygo lub niebieskofioletowa/ i cyanotrichit /cimnoniebieska/.

Miedź przetopiona z cyną daje brąz, z cynkiem mosiądz, z cyną, cynkiem i ołowiem spiż.

Stop miedzi z cynkiem, gdy zawartość Zn jest mniejsza niż 28%, nosi nazwę tombak, ma barwę zbliżoną do koloru miedziowozłotego, wykorzystywany jest często w jubilerstwie

Mosiądze wysokoniklowe (stopy miedzi z cynkiem, niklem i manganem) ze względu na srebrzyste zabarwienie nazywane także nowym srebrem / dawniej alpaką / wykorzystywane są w przemyśle, do opraw narzędzi lekarskich, okuć, wytwarzania sztućców i wyrobów jubilerskich. Od czasów średniowiecznych z czystej miedzi, często następnie złoconej lub srebrzonej, wykonywano zapinki do strojów, naczynia (kielichy, puszki na hostie), naczynia do ablucji, sprzęty liturgiczne (krzyże, monstrancje, relikwiarze).

Do podobnych celów wykorzystywano mosiądz i brąz, poddając go złoceniu i srebrzeniu podnoszono walory estetyczne wyrobu, ukrywano pośledniość materiału, zabezpieczano przed utlenianiem. Stopy miedzi nadawały się także do tworzenia odlewów, dzięki czemu powstawały m. in. działa, dzwony, kraty, chrzcielnice, moździerze i uchwyty do wielu naczyń.

Wyroby z miedzi i jej stopów mogą przybrać wiele tonacji barwnych z powodu naturalnego lub sztucznego patynowania. Na obiektach z czystej miedzi możemy dostrzec kolory od czerwonawej, przez różne odcienie brązów do niemal czarnej. Stopy miedzi w zależności od procentowych zawartości domieszek innych metali mają kolory od srebrzystożółtych do niemal oliwkowobrązowych. Brązy poddane szlachetnemu patynowaniu mienią się barwami od złocistej, poprzez odcienie czekoladowobrązowe, ciemnobrązowe po zielonkawą.

Najbarwniejszymi obiektami z miedzi są przedmioty zdobione techniką emalii. Na miedziane podłoże, w pola wyznaczone i ograniczone przylutowanymi cienkimi i niskimi blaszkami nanoszona jest pasta ze sproszkowanymi pigmentami. Pod wpływem wysokiej temperatury pigmenty ulegają stopieniu i wypełniają wyznaczone im przestrzenie. Proces nakładania emalii jest długotrwały i pracochłonny, ponieważ każdy kolor wymaga własnego wytopu, poczynając od tych topiących się w najwyższej temperaturze. Miedziana blacha w XVI, XVII i XVIII wieku wykorzystywana była także jako podobrazie w malarstwie sztalugowym. Powstawały na niej obrazy kameralne, prywatne ołtarzyki, ale znane są także duże realizacje. Miedziane podobrazie było trwalsze od drewnianego lub płóciennego, takie dzieła także łatwiej było transportować. Miedziane blachy dawały większą świetlistość barw, mogły także dawać kolor lokalny.

Współcześni artyści tworząc swoje dzieła w miedzi lub jej stopach, posługują się chętnie, w działaniach wykończeniowych, szlachetnymi lub sztucznymi patynami. Dla wzmożenia efektu estetycznego czasami także pokrywają polichromią powstające prace.

Autorka wystawy Łucja Wojtasik-Seredyszyn