Zapraszamy do Domu Mikołaja Kopernika na nową wystawę czasową „Malowane niebo. Historia gwiazdozbiorów”.

Niemal każdy z nas, zazwyczaj w dzieciństwie, miał swój pierwszy, jedyny i niepowtarzalny kontakt z widokiem rozgwieżdżonego nieba. W zderzeniu z mrowiem jasnych punkcików próbowaliśmy w jakiś sensowny sposób ogarnąć niezliczoną liczbę gwiazd. Każdy umysł stając przed bezkresną przestrzenią ogromnej ilości maleńkich plamek próbuje dostrzec lub odkryć sobie znane kształty, które pozwalają w minimalnym stopniu uporządkować rozległy bezkres. Ten zabieg właściwy człowiekowi rozumnemu miał już miejsce w czasach dawnych, nawet bardzo zamierzchłych. W tym sensie wiele obszarów nieba zostało już niejako zagospodarowanych, „zajętych”, wyrysowanych określonymi kształtami, figurami i postaciami. Nam w dużym stopniu pozostało już posługiwanie się obowiązującymi symbolami. I właśnie te pozostałe do dziś symbole mówią nam wiele, ale nie tylko o historii odkrywania nieba, o historii naszej wiedzy o kosmosie, ale w dużej mierze mówią nam o rozwoju kultury w ogóle. Obserwując dzisiaj niebo posługujemy się mapą, która podzielona jest na określone fragmenty zarówno w odniesieniu do nieba nad półkulą północną, jak i nieba nad półkulą południową. Poszczególne fragmenty posiadają swoje nazwy, które utarły się w czasie wieloletnich obserwacji astronomicznych. I tak „na niebie” w dużej mierze spotykamy postaci bogów i herosów pochodzących z greckich wierzeń, z mitologii greckiej. Gdy szukamy najbliższej nam sąsiedniej galaktyki M31 to często opisujemy ją, jako Galaktykę Andromedy, z tego względu że znajduje się w Gwiazdozbiorze Andromedy, a Gwiazdozbiór Andromedy to określony fragment nieba północnego, który przez Greków opisany został postacią uchodząca za córkę cesarza etiopskiego Cefeusza, który również posiada swój gwiazdozbiór. Na niebie znajdziemy również Perseusza męża Andromedy, czy Kasjopeję jej matkę. Wszystkie te postaci są naturalnymi nazwami własnymi dla każdego admiratora współczesnej astronomii, ale jednocześnie świadczą o stopniu rozwoju nauki o wszechświecie w danej kulturze. Oczywiście nie było tak, że tylko Grecy obserwowali niebo i posiadali zaawansowaną wiedzę na ten temat. Obserwacje nieba odbywały się juz w starożytnej Mezopotamii i Egipcie, a także w starożytnych Chinach, w których gwiazdozbiory były jednak bardziej schematyczne przedstawiające nieskomplikowane geometryczne połączenia gwiazd prostymi odcinkami. Jednakże do czasów dzisiejszych utrwaliły się mapy sztychowane i publikowane w europejskich atlasach kultywujące wzory postaci greckiej mitologii. Znaczące miejsce w tym procesie miał również gdański astronom Jan Heweliusz. Jego atlas nieba Firmamentum Sobiescianum wydany juz pośmiertnie z dedykacją dla króla polskiego Jana III Sobieskiego zawierał nie tylko dawne znane gwiazdozbiory, ale także nowe wytyczone przez samego uczonego. Co więcej zważywszy na gwałtowny rozwój podróży dalekomorskich, począwszy od XVI w. rozpoczyna się epoka odkrywania nieba półkuli południowej. Z tego też względu nowo „kreślone” gwiazdozbiory nie są juz opisywane greckimi herosami. Nowe nazwy to Żyrafa, Ryś, Zając, Cyrkiel czy Malarz.

Zarówno gwiazdozbiory nieba północnego, jak i nieba południowego będzie można zobaczyć na wystawie. Celem ekspozycji jest bowiem zaprezentowanie dawnych rycin i atlasów przedstawiających różne edycje niegdysiejszych map nieba.

Michał Kłosiński

Zapraszamy na stronę internetową Muzeum Okręgowego w Toruniu: http://www.muzeum.torun.pl/aktualnosci.html