19 października 1466 r. zawarty został pokój pomiędzy Polską a zakonem krzyżackim. Kończył on zbrojny konflikt polsko-krzyżacki, zwany wojną trzynastoletnią. Jego przyczyny sięgają pierwszej połowy XV w., kiedy to osłabione i wyniszczone wcześniejszymi wojnami (1409–1411 i 1431–1435) ziemia chełmińska i Pomorze Gdańskie nie były w stanie znieść coraz większych obciążeń, głównie finansowych, ze strony Krzyżaków. Równocześnie nastąpił rozwój handlu pomiędzy kupcami pruskimi i polskimi, powodujący, że miasta pruskie dążyły do utrzymania pokojowych stosunków z Królestwem Polskim, które powoli z wroga stawało się dla nich symbolem bezpieczeństwa gospodarczego. W tej sytuacji stany pruskie zbuntowały się przeciwko Zakonowi i w 1440 r. w Kwidzynie utworzyły Związek Pruski, do którego w krótkim czasie wstąpiła większość miast Pomorza Gdańskiego i tzw. Powiśla (tereny położone po wschodniej stronie Wisły, w jej dolnym biegu). Wiodącą rolę odgrywały w nim Stare Miasto Toruń, Gdańsk i Chełmno. Głównym zadaniem Związku była ochrona interesów mieszczan i rycerstwa miast pruskich przed uciskiem krzyżackim. Początkowo Zakon tolerował działalność Związku, jednak sytuacja zmieniła się diametralnie, kiedy wielkim mistrzem został Ludwik von Erlichshausen, który natychmiast po objęciu zwierzchnictwa nad Zakonem rozpoczął starania o unieważnienie Związku.

5 grudnia 1453 r. cesarz Fryderyk III Habsburg wydał nakaz rozwiązania organizacji. Związkowi nie pozostało nic innego jak zejść do „podziemia”. Utworzono tzw. Tajną Radę z Janem Bażyńskim na czele, która w styczniu 1454 zwróciła się do Kazimierza Jagiellończyka z prośbą o przejęcie zwierzchnictwa nad Prusami.

4 lutego 1454 r. Związek Pruski wypowiedział posłuszeństwo Zakonowi, a sygnałem do rozpoczęcia powstania zbrojnego przeciwko Krzyżakom był atak mieszczan toruńskich (6 lutego) na zamek krzyżacki i jego rozbiórka. 6 marca król ogłosił akt inkorporacji Prus do Korony Polskiej. 20 kwietnia 1454 r. rozpoczęła się wojna, która trwała do 1466 r. Po początkowych niepowodzeniach wojsk polskich ostatecznie Krzyżacy przegrali wojnę. Traktat pokojowy podpisano w Dworze Artusa 19 października 1466 r. W myśl jego postanowień Zakon m.in.: ustępował Polsce ziemię chełmińską, michałowską i Pomorze Gdańskie (powstały tzw. Prusy Królewskie) oraz rezygnował z północno-zachodniej części Prus z Malborkiem i Elblągiem. Każdy nowo wybrany wielki mistrz miał obowiązek składać przysięgę wierności królowi polskiemu. Stany pruskie zobowiązywały się do zachowania pokoju. Niniejsza wystawa prezentuje nie tylko okres poprzedzający podpisanie II traktatu toruńskiego, czyli wojnę trzynastoletnią, lecz pokazuje także rolę stanów pruskich i Związku Pruskiego w dążeniu do wyzwolenia Prus spod władzy krzyżackiej. Przedstawia miasta uczestniczące w wojnie trzynastoletniej, choć w oparciu o ikonografię późniejszą – XVI–XVIII w. oraz dokumenty związane bezpośrednio z działaniami wojennymi.

Bardzo ciekawą grupę stanowią rachunki zaciężnych, uczestniczących w wojnie trzynastoletniej, Księga długów miasta Torunia z tego okresu oraz oryginały przywilejów, jakie miasto Toruń otrzymało od króla Kazimierza Jagiellończyka w 1457 r. Wszystkie te materiały pochodzą z zasobu Archiwum Państwowego w Toruniu.

Po raz pierwszy w Muzeum Okręgowym w Toruniu pokazany będzie oryginał aktu inkorporacji (przyłączenia) Prus do Królestwa Polskiego oraz dokument tzw. wstępny II traktatu toruńskiego z 19 października 1466 r. Oba dokumenty są własnością Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Wystawa powstała we współpracy z Archiwum Państwowym w Toruniu.

Ratusz Staromiejski, Mała galeria, II p.

Wernisaż wystawy: 19 października, godz. 17.30

Wystawa czynna: 20 października – 22 stycznia 2017

Kurator: Aleksandra Mierzejewska