Godlewska - malarstwo i rzeźba

Izabella Godlewska de Aranda

Udostępnianie: środy-piątki, godz. 10-15, wstęp wolny

Wystawa: Godlewska - malarstwo i rzeźba jest pierwszą w Polsce ekspozycją prezentującą twórczość mieszkającej w Wielkiej Brytanii Izabelli Godlewskiej de Aranda, artystki o arystokratycznych korzeniach, żony dyplomaty hiszpańskiego, spokrewnionej z wybitnym malarzem - Józefem Czapskim. Na wystawie będziemy mogli zobaczyć niemal 50 prac pochodzących ze zbiorów prywatnych w Wielkiej Brytanii i Hiszpanii oraz Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego w Krakowie (oddziału Muzeum Narodowego) i Muzeum Uniwersyteckiego w Toruniu.

Kuratorem wystawy jest Sławomir Majoch (Templariusze - historia i mit, Srebrna biblioteka i inne cymelia królewskie).

Wystawie towarzyszy polsko-hiszpańsko-angielski katalog pod red. Sławomira Majocha z obszernym tekstem o artystce pióra Janiny Ładnowskiej z Muzeum Sztuki w Łodzi.

IZABELLA GODLEWSKA DE ARANDA (ur. 1931 w Słonimiu w woj. Nowogródzkim) – malarka, rzeźbiarka, architekt; córka Józefa Godlewskiego, senatora z Nowogrodczyzny i Fabianny z Czapskich, prawnuczka Emeryka Hutten-Czapskiego (znanego kolekcjonera i donatora Muzeum Narodowego w Krakowie), wnuczka Karola ze Stańkowa (słynnego prezydenta Mińska, który unowocześnił miasto), krewna Józefa Czapskiego, malarza i pisarza, oraz Marii Czapskiej, znawczyni twórczości Adama Mickiewicza, autorki wspomnień Europa w rodzinie. Czas odmieniony (Kraków 2004).

Izabella Godlewska dzieciństwo spędziła w liczącym 3.800 ha majątku Synkowicze. We wrześniu 1939 r. rodzina uciekając przed Niemcami, udała się do Wilna a po zajęciu miasta przez wojska sowieckie, przez Rygę, Szwecję i Belgię do Francji, gdzie Józef Godlewski zbudował polski obóz dla wojska w Coëtquidan. Po klęsce Francji w czerwcu 1940, Fabianna i Józef Godlewscy wraz z córką uciekli do Marsylii, a dalej poprzez Hiszpanię i Portugalię, do Wielkiej Brytanii. Tam Józef Godlewski zaciągnął się do wojska a matka, znająca świetnie język angielski, prowadziła z ramienia PCK i lotnictwa polskiego dom dla rekonwalescentów wojennych Craighall koło Blairgowrie w Szkocji. Izabellę posłano na naukę do Kilgraston Sacred Heart School w Perthshire. Po wojnie sytuacja rodziny była ciężka; ojciec pracował m.in. jako strażnik w Victoria & Albert Museum w Londynie. Później został prezesem Związku Ziem Północno-Wschodnich i współredaktorem pisma Lwów i Wilno (1946). Izabella Godlewska studiowała w Oxford School of Architecture (dyplom 1955), pobierając równolegle lekcje malarstwa u Józefa Pacewicza, malarza dawniej związanego z École de Paris, mieszkającego w Londynie. Po studiach pracowała w biurze architektonicznym Olivera Chestertona w Londynie. W 1959 r. wyszła za mąż za hiszpańskiego dyplomatę Eduarda Aranda y Carranza i przeprowadziła się do Madrytu. Tam pracowała w studio architektonicznym Mariano Garrigueza i spółpracowała z architektem José Suáresem projektując m.in. blok mieszkalny w Kadyksie i dom w Mojácar dla Dolly Sanchez Bella. Za sprawą zaprzyjaźnionego i spowinowaconego z rodziną Aranda znanego malarza José Caballero (dawnego współpracownika i przyjaciela Federica Garcii Lorca oraz Pabla Nerudy) poznała madryckie środowisko artystyczne, co aowocowało w 1973 r. uczestnictwem w zbiorowej wystawie: 70 lat malarstwa hiszpańskiego, prezentowanej w Madrycie, Londynie, Dublinie i Warszawie (wspólnie m.in. z Salvadorem Dalím). W związku ze stanowiskiem męża - chargé d'affaires a później ambasadora, rodzina Aranda często zmieniała kraje zamieszkania: Haiti, Włochy, Finlandia, Estonia. Życie Izabelli Godlewskiej wypełniali najbliżsi, malarstwo i obowiązki towarzysko-rodzinne związane z pozycją męża — dyplomaty i podtrzymywaną tradycją właściwą rodzinom ziemiańskim i arystokratycznym na całym świecie. Jednak najistotniejszy, choć nieczęsty, był kontakt z Józefem Czapskim: korespondowali, prowadzili rozmowy o sztuce, życiu i rodzinie, w 1990 r. Izabella uczestniczyła w otwarciu jego wystawy w Szwajcarii. Kiedy w 1993 r. zmarł mąż Eduardo, Izabella osiedliła się w Londynie, gdzie mieszkają córka i dwaj synowie. Wystawy zbiorcze m.in.: 1962 – Instytut Francuski w Port-au-Prince (Haiti); 1969 - Galeria 88 w Rzymie; 1970 - Galeria Acquavella w Caracas (Wenezuela); 1973 - wystawa: 70 lat malarstwa hiszpańskiego prezentowana w Madrycie, Londynie, Dublinie i Warszawie; 1980 – wystawa Trayectorias w Neapolu, Atenach, Ankarze, Istambule, Ammanie, Bangkoku, New Delhi i Kanberze.

Wystawy indywidualne: 1974 - Galeria Skira w Madrycie; 1977 - Muzea Sztuki Współczesnej w Bagdadzie, Kairze i Aleksandrii; 1979 - Caja de Ahorros w Kadyksie; 1980 - Galeria Sen w Madrycie; 1990 r. - Bank Midland w Londynie; 1999 - The Air Gallery i Studio Gallery w Londynie.

WYSTAWA W MUZEUM UNIWERSYTECKIM:

Wprowadzeniem na wystawę są prace malarskie powstałe podczas pobytu artystki w Rzymie (1965-7). Są to trzy panoramiczne obrazy architektury Rzymu widzianej z wysokiego, zawsze jednego, punktu obserwacyjnego. Widoki ujęte są syntetycznie, czasem odwrócona bywa głębia ostrości — punkty oddalone są wyraźniej zarysowane niż budowle bliższe oku. Obrazy różni koloryt i oświetlenie przydające ekspresji. Rzymski okres uzupełniają malowane w tendencji realistycznej portrety dzieci malarki. Z lat 70. pochodzą abstrakcje: Czarny pejzaż morski, Logika wody i cykl Spiritus Movens, w których fakturalność farby wymieszanej z pisakiem, tworzy ciekawe efekty światłocieniowe. Przez ponad 20 lat artystka kontynuuje cykl Energia koloru. Są to powtarzane w dziesiątkach wariantów horyzontalne krajobrazy, których jedynym motywem są pasy. Kontrast między gorącą czerwienią, a błękitem stwarza poczucie przestrzeni spotęgowane niekiedy odblaskiem światła jakby odbijającego się w wodzie. Czasem spokój linii horyzontalnych zakłócony jest uskokiem linii. Czasem, jak dzieje się w pejzażach powstałych, na północy w Finlandii czy Estonii (1991-93) pojawia się chłodniejszy koloryt i linie o łagodnym, falującym zarysie. Ziemia i woda zostają sprowadzone do poziomej linii. Do tego cyklu zaliczyć można obraz Climax, w którym linearne strefy czerwieni opuściły horyzontalny spokój na rzecz dynamicznych diagonalnych podziałów i rozbłysku bieli. Obraz został odczytany jako synteza asymetrii i stał się motywem okładki książki znanego włoskiego pisarza Primo Levi'ego, L'asymétrie et la vie (Paris 2004). Równolegle do Energii koloru Izabella Godlewska realizuje inny cykl obrazów, liryczny, romantyczny i mający pokrewieństwa ze swobodą malarstwa gestu i materii.. Konotacje symboliczne tych obrazów wiążą się z dwuznacznym żywiołem wody, źródłem życia i śmierci.

Obok prac na płótnie artystka maluje także akwarele, najchętniej krajobrazy. Wyczuwa plamę koloru, cieniuje barwę, kontrastuje z linią, która buduje kompozycję. Maluje też cykle, np. widok neogotyckiej fasady Museum of Natural History o różnych porach roku i dnia, widok, który może obserwować ze swego okna na Cromwell Road w Londynie. Widoki Tatr (1994), czy szkockiego jeziora Loch Ness (1996) zachowując wyczucie miejsca zbliżają się do abstrakcji, ale nadal pozostają romantyczne Na wystawie możemy także zobaczyć rzeźby Godlewskiej, które rozwinęła w trzech kierunkach. W jednym nawiązuje do tradycji rzeźby hiszpańskiej, jej dynamiki, ekspresji, niepokoju. Taki jest poszarpany, o ostrej, bolesnej fakturze Gryf. Portret pięknej córki Izabelli z falą wspaniałych włosów ekspresję swą zawdzięcza wyrafinowanym patynom. Prezentowane są także surrealistyczne rzeźby odnoszące się do ciała i głowy. Izabella Godlewska odchodzi w nich od rzeźby zamkniętej w bryle, a także od rzeźby otwierającej się i rozwijającej się w przestrzeni zewnętrznej jak w rzeźbie konstruktywistów. Tors czy Głowa Eduarda otwierają się do wewnątrz. Forma zewnętrzna nie znajduje przedłużenia czy odpowiednika wewnątrz. Wewnątrz zostaje wzbogacona, zmultiplikowana, wyposażona w nowe wartości tak formalne jak treściowe. Najnowsze zrealizowane rzeźby abstrakcyjne są koncentryczne, autorka nazywa je centralnymi. Niewielkie, zdynamizowane ruchem wirowym sporządzone są z glazurowanej terrakoty. Monumentalna kulista rzeźba przekuta w białym marmurze w 2004 przez Wojciecha Kurdziela w Krakowie skupia światło, jest nieskończona jak wstęga Möbiusa, przewiercona w punkcie centralnym otwiera się na przestrzeń. Jej powierzchnie wewnętrzna i zewnętrzna są uspokojone i wygładzone. Forma niejako syntetyzuje czy klasycyzuje zamiłowania wyrażone w obrazach odnoszących się do wody, do zaczątków życia.

Twórczość Izabelli Godlewskiej wpisując się w sztukę II połowy XX w. jest niełatwa do klasyfikacji, wymyka się rygorom stylów i kierunków. Artystka nie należała nigdy do żadnej z artystycznych grup, co jest rzadkością wśród artystów współczesnych tęskniących do poczucia przynależności. Jej sztuka jest osobista, choć wpisywana do sztuki hiszpańskiej. Powstała podczas nieustannych podróży i zmian miejsca zamieszkania, zachowała to, co istotne dla jej autorki: otwartość na życie i nieustanne nim zafascynowanie, odjazdy i powroty, pożegnania i powitania, poczucie, że nie tylko w Europie, jak pisała Maria Czapska, ale w świecie jest się w rodzinie. Na podstawie: Janina Ładnowska,Izabella Godlewska de Aranda: osobiste kraj-obrazy podróżne [w:] Godlewska. Malarstwo i rzeźba – Pintura y Escultura – Painting and Scuplture, red. Sławomir Majoch, Toruń-Londyn 2005.