KRAJOBRAZY KULTUROWE NADODRZA

DAWNE ZDJĘCIA LOTNICZE I MAPY

Powszechnie docenia się dziś znaczenie zdjęć lotniczych jako źródła informacji i dokumentacji. Zainteresowanie szerszego kręgu odbiorców zyskują też dawne zdjęcia lotnicze, stanowiące szczególny rodzaj materiału źródłowego, do czego w niemałym stopniu przyczynia się działalność różnych instytucji naukowych, które obok pozyskiwania, opracowywania i przechowywania przekazów kulturowych, zajmują się też metodycznym udostępnianiem przechowywanych na miejscu materiałów. Doskonała jakość odbitek fotograficznych i negatywów oraz popularne ostatnio zastosowanie elektronicznych nośników informacji, umożliwiających tworzenie wizerunków wirtualnych, zdobywają coraz częściej uznanie geografów, historyków, historyków sztuki, a także planistów, architektów i specjalistów zajmujących się ochroną środowiska naturalnego. Materiały prezentowane na wystawie przygotowanej przez Wolfganga Krefta z Instytutu Herdera w Marburgu (www.uni-marburg.de/herder-institut) wybrano ze zbioru 6300 pionowych zdjęć lotniczych, których prezentacja ma służyć uzmysłowieniu szerszej publiczności ich naukowego znaczenia. Zbiór fotografii lotniczych utworzony w 1942 roku w ówczesnym Urzędzie Rzeszy ds. Geodezji (Reichsamt für Landesaufnahme) został pod koniec wojny przejęty przez aliantów, a w roku 1962 przekazany RFN. Po roku 1970 ta część fotografii, które pokazywały tereny nie przynależące wówczas do Republiki Federalnej Niemiec (w tym tereny Polski) została przekazana do Instytutu Herdera w Marburgu. W ponownie jednoczącej się dziś Europie zbiory te stanowią nie tylko bezcenne źródło ikonograficzne do badań historii i historii kultury, ale także szeroką pomoc w realizacji różnorodnych zadań w dziedzinie ochrony dóbr kultury, planowania przestrzennego, urbanistyki i ochrony środowiska naturalnego. Przy doborze fotografii prezentowanych w Muzeum Ziemi Lubuskiej uwagę skoncentrowano na krajobrazach kulturowych istniejących po obu stronach Odry. Zdjęcia pokazanych miejscowości - m.in. Zielonej Góry, Nowej Soli, Krosna Odrzańskiego, Głogowa, Frankfurtu n. Odrą, Kostrzyna, Szczecina czy Wrocławia mogą potwierdzić znaczenie tego typu materiałów jako źródeł historyczno-topograficznych w badaniach rozwoju osadnictwa, infrastruktury komunikacyjnej i terenów przemysłowych na obszarach dzisiejszych Euroregionów nad Odrą. Obok planów miast i map katastralnych to właśnie pionowe zdjęcia lotnicze są przekazem, który odzwierciedla usytuowanie, rozwój przestrzenny i rozrost dawnych miast. Natomiast ukośne zdjęcia lotnicze wydobywają wyraźnie wzajemne powiązania przestrzenne i charakterystyczne cechy rzutu pionowego – umożliwiają wgląd w struktury urbanistyczne i ich najistotniejsze cechy, możliwe do odczytania tylko w określonym kontekście, zaś szczególnie wyraźne z lotu ptaka. Zaprezentowane pionowe i ukośne zdjęcia lotnicze to często ostatnie świadectwa historycznych krajobrazów miast nadodrzańskich przed ich zniszczeniem. Oczywista jest więc wysoka wartość poznawcza i pamiątkowa tych dokumentów, które potwierdzają historyczne i kulturowe znaczenie regionu Nadodrza, wskazując jednocześnie szanse jego przyszłego rozwoju – kulturowego, społecznego i urbanistycznego. Współpracownicy Instytutu Herdera mają nadzieję, że wystawa, jako ekspozycja objazdowa, zainteresuje badaczy i instytucje naukowe w Niemczech i za granicą, zwracając uwagę na zasoby Instytutu i inspirując do zajęcia się tą tematyką. Cały zbiór opracowanych już fotografii lotniczych zaprezentowano w bogatym w materiał dokumentacyjny i komentarz katalogu, który można nabyć w Muzeum Ziemi Lubuskiej w czasie trwania wystawy.