Szlaki, z których zrodziła się Europa

Pielgrzymowanie do Santiago de Compostela i jego obraz w sztuce

Wystawa powstała z okazji obchodzonego w 2004 roku Świętego Roku Composteli. To pierwszy w Polsce pokaz tak wybitnych dzieł średniowiecznej i nowożytnej sztuki europejskiej. Możliwość podziwiania ich w Muzeum Narodowym w Krakowie jest rezultatem wcześniejszej współpracy z jej organizatorem, hiszpańskim SEACEX (State Corporation for Spanish Cultural Action Abroad), w wyniku której krakowskie Muzeum zaprezentowało przed rokiem w Santiago de Compostela cieszącą się wielkim zainteresowaniem wystawę Z Galicji do Galicji... Sztuka Krakowa i Małej Polski.

Ekspozycja w Muzeum Narodowym w Krakowie stanowi więc wyraz wdzięczności Galicji hiszpańskiej za umożliwienie jej poznania sztuki Galicji polskiej. Jest to projekt bardzo ambitny, który ze względu na ogrom materiału skupia się przede wszystkim na średniowieczu, czasy nowożytne stawiając na drugim planie. Na przykładzie ponad stu eksponatów: obrazów, rzeźb, przedmiotów rzemiosła artystycznego, dokumentów, pochodzących z kilkudziesięciu znamienitych kolekcji muzealnych, archiwalnych, bibliotecznych i kościelnych Hiszpanii, Belgii, Czech, Francji, Niemiec, Polski, Portugalii, Szwecji czy Włoch przybliża fenomen kultu św. Jakuba Apostoła i pielgrzymek, które od IX wieku stale zmierzają do sanktuarium w Santiago de Compostela, gdzie złożone są szczątki Świętego Kultu tym ważniejszego, że jak się współcześnie uważa, przyczynił się znacznie do integracji i ukształtowania tożsamości europejskiej.

Ekspozycja podzielona jest na sześć rozdziałów:

Narodziny kultu

Część poświęcona odkryciu około 830 roku przez biskupa Teodomira (-847) w odległym, północno-zachodnim zakątku Półwyspu Iberyjskiego, w diecezji Iria, grobu, który uznano za miejsce spoczynku św. Jakuba. Obejmuje pisane przekazy poprzedzające odkrycie grobu i obrazuje rozszerzanie się informacji o tym wydarzeniu na obszary położone po drugiej stronie Pirenejów.

Wzrost popularności kultu i rozwój pielgrzymek do Santiago de Compostela

W tej części, poświęconej analizie szerzenia się kultu św. Jakuba i ruchu pielgrzymkowego do jego grobu, ukazany jest mający początkowo jedynie lokalne znaczenie fenomen, który z czasem w świecie chrześcijańskim osiągnął podobne znaczenie jak pielgrzymki do Ziemi Świętej czy Rzymu, a którego nie ominął kryzys, jaki pociągnęły ze sobą ataki Reformacji w XVI wieku, podważającej podstawy kultu.

Pielgrzymi: powracający podróżni

Ta część obejmuje dzieła związane z pielgrzymami: ich stroje, tykwy, muszle przypinane do paska, ale i przygotowania do podróży, pobyt w Santiago de Compostela czy odwiedziny w Sanktuarium Apostoła, ilustrowane między innymi przez obraz wczesnorenesansowego artysty hiszpańskiego Martina Bernata. W tej części znajdują się również dokumenty nadające prawa i chroniące pielgrzymów podczas ich wędrówki, przedstawienia sławnych pątników (rzeźba Świętej Brygidy Szwedzkiej z ok. 1400 roku czy wizerunek Karola V pędzla Bernaerta van der Stock, zwanego Mistrzem Magdaleny z ok. 1520-1522 roku).

Inni święci i pobożność podczas pielgrzymki do Santiago de Compostela

To przegląd fascynującego zespołu praktyk religijnych i przejawów religijności, związanych z pielgrzymowaniem do Santiago. Wiele z nich uwzględnia Przewodnik pielgrzyma, czyli piąta księga Codex Calixtinus poświęcona, między innymi.ciałom świętych, którzy spoczywają wzdłuż drogi do Santiago tak, by nawiedzali je pielgrzymi..

Pielgrzymowanie do Santiago de Compostela i jego artystyczne przejawy

Piąta, jedna z ważniejszych części wystawy, skupia się na rzeczywistym wpływie pielgrzymowania na sztukę. Rozróżnia tę bezpośrednio związaną z pielgrzymowaniem, określoną mianem 'sztuki na drodze", której wyrazem jest np. ikonografia św. Jakuba, reprezentowana na wystawie przez szereg jego wizerunków:

• jako pielgrzyma - pędzla między innymi Juana de Flandes (ok. 1465-1519), malarza niderlandzkiego sprowadzonego do Hiszpanii w 1496 przez królową Izabelę i pracującego dla niej do 1504, następnie tworzącego dla kościołów w Salamance i Palencii; czy zafascynowanego malarstwem Caravaggia José de Ribery z ok. 1630-1632;
• jako rycerza (pogromcy Maurów) Pabla de San Leocadio z ok. 1513-1518, o wyraźnych wpływach renesansu włoskiego. W tej też części znajdują się przedstawienia, odnoszące się do legend i cudów św. Jakuba, oraz pamiątki z pielgrzymki. Sztukę nie związaną bezpośrednio z kultem św. Jakuba, występującą wzdłuż dróg pielgrzymkowych, a będącą świadectwem wymiany artystycznej i określoną mianem 'sztuki wzdłuż drogi", na wystawie reprezentują między innymi przykłady hiszpańskiej i francuskiej rzeźby romańskiej.

Santiago, cel pielgrzymów: Sanktuarium i miasto

Szósta, ostatnia część, prezentuje kolejne etapy rozwoju 'świętego miejsca", począwszy od trzeciej dekady IX wieku aż po wiek XVIII, w tym też architekturę i dekorację kolejnych świątyń. Poświęcona jest też wizji rozwoju miasta w tym okresie, co ilustrują plany, widoki i współczesne makiety.

Wystawa stwarza niepowtarzalną okazją do podziwiania nie tylko obrazów i rzeźb mistrzów hiszpańskich, ale i szeregu dokumentów archiwalnych, planów, manuskryptów czy obiektów rzemiosła artystycznego, przechowanych w archiwach, bibliotekach czy skarbcach kościelnych całej Europy i rzadko udostępnianych publiczności.

Urszula Kozakowska-Zaucha

Wystawę honorowym patronatem objął Jego Eminencja Ksiądz Kardynał Franciszek Macharski Metropolita Krakowski.

Kurator: Jose Carlos Valle Pérez (Dyrektor Muzeum w Ponteverda)

Komisarz ze strony polskiej: Urszula Kozakowska-Zaucha

Koordynator: Olga Jaros