MARC CHAGALL - SCENY BIBLIJNE

Wystawa prezentuje 72 grafiki o tematyce biblijnej Marca Chagalla, artysty zaliczanego do najznakomitszych twórców XX stulecia. Wszystkie zgromadzone prace – litografie i akwaforty z lat 1939-1979 – zostały wypożyczone ze zbiorów Muzeum Marca Chagalla w Witebsku, rodzinnego miasta artysty, gdzie zaprezentowano je w lipcu 2002 roku, z okazji 115. rocznicy urodzin twórcy. Białoruskie muzeum posiada 300 dzieł graficznych Chagalla, wykonanych w latach ok. 1920-1980, oraz jedną z większych w świecie bibliotek, których księgozbiór w całości poświęcony jest temu autorowi. Zbiory witebskiego muzeum powstały z darowizny córki Chagalla i dzięki hojności kilku zachodnich kolekcjonerów. Aktualną ekspozycję można było obejrzeć uprzednio w Lublinie, Gdańsku i Wrocławiu. Została ona uhonorowana I nagrodą w Konkursie na Wydarzenie Muzealne Roku, w kategorii wystaw w całości sprowadzonych z zagranicy.

Marc Chagall (1887-1985) był najstarszym z dziewięciorga dzieci w ubogiej rodzinie chasydzkich Żydów zamieszkujących na przedmieściu Witebska. Wstępne lekcje malarstwa pobierał u miejscowego nauczyciela Jehudy Pena, a od roku 1907 studiował w Petersburgu, najpierw w szkole Cesarskiego Towarzystwa Wspierania Sztuk Pięknych a następnie w prywatnej szkole Elizawiety Swansewej, gdzie nauczał rozpoczynający błyskotliwą karierę Leon Bakst. Dzięki czteroletniemu prywatnemu stypendium, ufundowanemu przez żydowskiego prawnika Winawera, młody artysta udał się w 1910 roku do Paryża, ówczesnej stolicy artystycznej. Wielostronne studia oraz przyjaźnie z awangardowymi twórcami i literatami wpłynęły wówczas na ukształtowanie się indywidualnego, oryginalnego stylu artysty, na udoskonalenie jego warsztatu malarskiego, a także rozjaśnienie palety. W Paryżu Chagall wziął udział w kilku znaczących ekspozycjach, a wiosną 1914 roku w sławnej berlińskiej galerii Der Sturm miał pierwszą wystawę indywidualną. Od wybuchu I wojny światowej artysta przebywał w Rosji, gdzie początkowo przychylnie odnosił się do przemian, które niosła rewolucja, angażując się w organizowanie życia artystycznego w Piotrogrodzie, Witebsku i Moskwie. W 1922 roku opuścił jednak Rosję i w 1923, poprzez Berlin, powrócił do Paryża. Tam osiadł na stałe. W latach 1941-1948 przebywał wraz z rodziną w USA, chroniąc się przed nazistami. Zmarł w 1985 w Saint-Paul-de-Vence, pozostawiając po sobie niezwykle obfitą spuściznę artystyczną.

Chagall uprawiał wiele dyscyplin sztuki – malował olejno, gwaszem, akwarelą i tuszem, rysował, tworzył w różnych technikach graficznych, wykonywał monotypie, na dużą skalę projektował grafikę użytkową (m.in. ilustracje książkowe, plakaty), mozaiki, witraże i gobeliny, zajmował się również scenografią teatralną. Twórczo wykorzystywał doświadczenia kubizmu, ekspresjonizmu i surrealizmu, stosując syntetyzującą deformację. W swym bogatym dziele, zakorzenionym w żydowskiej kulturze, zmysłowej afirmacji życia i odnajdywanej w codzienności magii, pozostawił niepowtarzalny świat nieokiełznanej wyobraźni, pełen poezji, radości i baśniowych kolorów.

Marc Chagall zainteresował się grafiką na początku lat 20. ubiegłego wieku i do końca swego życia zrealizował (głównie w technice litografii i akwaforty) około 2000 prac, głównie oryginalne ilustracje. Chociaż w tej dziedzinie sztuki podejmował rozmaite tematy, niezwykle ważną dlań inspiracją była Biblia i związane z nią motywy. Urzeczony był Biblią od młodości – uznawał ją za niewyczerpane źródło uniwersalnej poezji.

Z inicjatywy i donacji artysty powstało w 1973 roku, w Nicei, Musée

National Message Biblique Marc Chagall (Muzeum Narodowe Przesłania Biblijnego Marca Chagalla), gromadzące zarówno jego dzieła malarskie, jak i graficzne. Pracę nad pierwszą serią graficznych interpretacji scen biblijnych artysta rozpoczął po powrocie z podróży do Palestyny w 1931 roku, ostatni cykl związanych z Biblią grafik powstał z końcem lat 70. Chagall nie ograniczał swoich wizji biblijnych do historii tragicznych, nie epatował dramatycznością scen, przedstawieniami grzechów, nieszczęść czy ofiar. Przekazywał raczej pogodne, pełne żydowskiej mądrości wyznanie wiary w Boga, z którym człowiek może wejść w osobisty niemal kontakt, i który daje nadzieję na wyjście z opresji. Tę poetykę umiejętnie połączył z pełnym żarliwej religijności, mistycznym stosunkiem do tematu, czemu służyła syntetyzująca i uogólniająca forma i często subiektywny, symboliczny kolor.

Krystyna Kulig-Janarek