ekumeniczny-chorkameralnyKościół Ewangelicko-Reformowany w Warszawie
W 1777 r. po zarejestrowaniu parafii poświęcono pierwszy skromny kościół ewangelicko-reformowany w Warszawie - dziś mieści się tam Warszawska Opera Kameralna. Niebawem zbudowano też plebanię wg proj. Szymona B. Zuga. 30.10.1866 r. przystąpiono do budowy nowego kościoła, zaprojektowanego w stylu neogotyckim - i z zastosowaniem bardzo modnego wówczas żeliwa - przez członka parafii Adolfa Löewego, znanego warszawskiego architekta. Ze względu na ogromne koszty przedsięwzięcia budowa trwała 14 lat. Uroczystość poświęcenia kościoła odbyła się 24.10.1880 r. Mniej więcej w tym samym czasie parafia założyła w ofiarowanym jej Pałacu Działyńskich szkołę elementarną, przytułek dla sierot oraz dom starców i kalek. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. stołeczny zbór ewangelicko-reformowany bez przeszkód rozwijał różne formy pracy wśród dorosłych i dzieci. Powstało Stowarzyszenie Młodzieży, Koło Misji Wewnętrznej i Koło Pań. Regularnie odbywały się cotygodniowe zebrania biblijne, ewangelizacyjne i próby chóru. Organizowano wspólne wycieczki za miasto, odczyty i koncerty, z których dochód przeznaczano na cele charytatywne. Pracą wśród chorych i ubogich zajmowały się pastorowe, parafianki z Koła Pań i diakonise. Systematycznie prowadzono zajęcia w szkole niedzielnej. Organizowano też kolonie dla dzieci w letniskowej posiadłości ofiarowanej parafii przez rodzinę Czapków. W latach 1924-1928 zbór wydawał „Żagiew Chrystusową”, pismo poświęcone misji, a w latach 1926-1939 „Jednotę”, najpierw jako organ Kolegium Kościelnego, następnie jako czasopismo ogólnokościelne. W 1931 r. ukazał się nakładem parafii nowy śpiewnik z nutami. Prężnie rozwijające się życie parafialne zahamował wybuch II wojny światowej i czasy okupacji hitlerowskiej, które należały do najtrudniejszych w dziejach zboru. W kampanii wrześniowej 1939 r., a później w konspiracji - Armii Krajowej oraz Delegaturze Rządu na Kraj uczestniczyło wielu członków naszej stołecznej parafii. Z chwilą utworzenia Getta Warszawskiego zabudowania parafialne znalazły się w bezpośrednim sąsiedztwie dzielnicy żydowskiej, tworząc swoistą, odgrodzoną murem enklawę. W czasie okupacji ewangelicy reformowani dzielili los innych mieszkańców stolicy: byli rozstrzeliwani na ulicach, więzieni na Pawiaku i w gestapo na ul. J. Ch. Szucha, chwytani w łapankach, wywożeni na roboty i do obozów koncentracyjnych. W powstaniu warszawskim 1944 r. zginęła duża grupa młodych żołnierzy Armii Krajowej rekrutujących się z członków tutejszego zboru. W 1944 r. spłonęły budynki parafialne na Lesznie, obie zakrystie i prezbiterium z centralnie umieszczoną drewnianą kazalnicą, ale reszta kościoła ocalała, nie wyłączając wieży - wówczas najwyższej w mieście - całej postrzelanej i przygotowanej przez Niemców do wysadzenia. Bardzo poważne zniszczenia dotknęły również parafialny cmentarz przy ul. Żytniej 42, gdzie w pierwszych dniach sierpnia 1944 r. ciężkie walki toczyli z Niemcami żołnierze batalionu „Parasol”. Wkrótce po zakończeniu wojny niewielka grupa ocalałych parafian przystąpiła do odbudowy zniszczeń. Pierwsze nabożeństwa odbywały się w udostępnionej przez metodystów kaplicy przy pl. Zbawiciela. Warto nadmienić, że remontowany etapami kościół służył w trudnych powojennych latach także warszawskim luteranom, których świątynia na pl. S. Małachowskiego spłonęła we wrześniu 1939 r. Warunki lokalowe bardzo się poprawiły, kiedy w 1958 r. parafia odzyskała użytkowany przez wojsko Pałacyk Zuga, gdzie oprócz pomieszczeń parafialnych i mieszkania biskupa znalazły swą siedzibę: Konsystorz Kościoła Ewangelicko-Reformowanego i redakcja reaktywowanej w 1957 r. „Jednoty”. Osoby interesujące się dziejami warszawskich ewangelików reformowanych wiele cennych informacji znajdą również przy okazji odwiedzin cmentarza przy ul. Żytniej 42, który został założony w 1792 r. Na cmentarzu przy ul. Żytniej spoczywają tacy luminarze kultury i nauki polskiej jak: Stefan Żeromski, Juliusz Kaden-Bandrowski, Andrzej Szczypiorski, Jeremi Przybora, Jan Bystroń, Baudouin de Courtenay, rodzina Arctów, Jakub J. Simmler, Marceli Nencki, ponadto dziennikarze, aktorzy, piosenkarze (np. Anna German), przemysłowcy (m.in. Leopold Kronenberg), budowniczowie i architekci.
ekumeniczny-chorkameralny
