Państwowy Instytut Wydawniczy i Kultura Liberalna zapraszają na premierę najsłynniejszej powieści Gaddy. Powieść po raz pierwszy ukazuje się w języku polskim. W spotkaniu udział wezmą: Anna Wasilewska (tłumaczka książki) i Janusz Margański. Rozmowę poprowadzi red. Justyna Sobolewska* ("Polityka").

Niezły pasztet na via Merulana – powieść, która pod koniec lat 50. XX wieku przyniosła Gaddzie światową sławę, ukazała się, gdy autor miał 64 lata i był uznanym, lecz niszowym pisarzem. Początkowo przez starsze pokolenie została przyjęta chłodno. Dzięki entuzjastycznym reakcjom młodych, niespełna trzydziestoletnich krytyków i pisarzy skupionych wokół awangardowej formacji Gruppo ’63 (wśród których znaleźli się między innymi Pietro Citati i Alberto Arbasino), książka szybko stała się bestsellerem. Krytycy uznali, że Gadda pchnął włoską prozę na nowe tory, a emancypacja języka wyznacza mu w literaturze miejsce obok Joyce’a i Céline’a. Twórczość Gaddy stała się punktem odniesienia dla włoskiej awangardy lat 60. i późniejszej prozy eksperymentalnej. W 1959 roku powieść zekranizował Pietro Germi, film z Claudią Cardinale w Polsce był wyświetlany pod tytułem W ślepej uliczce. Zaskoczony nagłą sławą pisarz napisał w liście do przyjaciół „Stałem się kimś w rodzaju «Lollobrigido», «Sofio Loren», choć przecież nie mam walorów obu niezrównanych div”.

Książka to z pozoru kryminał o otwartym zakończeniu. W tej samej kamienicy na via Merulana, w przeciągu kilku dni, zostają popełnione dwa przestępstwa – zuchwała kradzież klejnotów oraz wyjątkowo okrutne morderstwo. Najprawdopodobniej inspiracją dla pisarza, zapalonego czytelnika kronik kryminalnych, była zbrodnia, która wstrząsnęła Rzymem. W październiku 1945 w okolicy via Merulana dwie siostry, w tym jedna nieletnia, podcięły gardło rzeźniczym nożem młodej kobiecie i jej niespełna trzyletniemu synkowi.

Akcja książki rozgrywa się w ciągu dziesięciu dni i jest opowiedziana w dziesięciu rozdziałach. Fabuła siedmiu rozgrywa się w konkretnych miejscach w Rzymie, które nie są wyłącznie scenografią. Podobnie jak Ulisses jest powieścią o Dublinie, Pasztet jest książką z Rzymem w jednej z głównych ról.

Kryminał, który powinien stopniowo zmierzać do rozwiązania zagadki, w pewnym momencie rozpada się na szereg epizodów, które stają się autonomicznymi bytami. Pasztet jest bowiem przede wszystkich powieścią filozoficzną. Gadda przekłada na język literatury swój system epistemologiczny, który zapowiada w preambule, posługując się postacią komisarza Ingravallego: „Komisarz utrzymywał między innymi, że nagłe katastrofy nie są nigdy następstwem (…) jakiejś pojedynczej racji: przypominają natomiast wir – krytyczny, cykloniczny punkt w świadomości świata, miejsce, w którym zbiegło się wiele przyczyn. Używał określeń takich jak węzeł czy supeł, jak zwój czy motek, co w rzymskim dialekcie znaczy tyle co kłębek”. Na rzeczywistość Gaddy składa się wiele elementów, które tworzą bardziej złożone struktury, nie ma więc jednej przyczyny zjawisk, a zasadniczy motyw zbrodni z pozoru bywa jeden. Świat postrzegany jako splot, sieć jest chaosem. Chaosem, bo struktura nadrzędna nie istnieje. Pojedyncza nitka wyciągnięta z tego splotu jest wynikiem wielu możliwych kombinacji, których struktur można się dopatrywać jedynie poprzez stawianie całej serii hipotez.

Niezły pasztet to również książka o groteskowych aspiracjach, okrucieństwie i małoduszności. Świat przy via Merulana jest rozpięty na współrzędnych głupoty i cierpienia, z których jedno nie umniejsza drugiego.