Żarty żartami

Ostre dowcipy, prześmiewcze grafiki, aktywistyczne interwencje, ironiczne memy. Jak humor zmieniał się na przestrzeni ostatnich dekad? Wystawa Żarty żartami, przygotowana przez kolektyw artystyczny Slavs and Tatars, poświęcona jest satyrze – jej sile i słabościom. Po raz pierwszy projekt został zaprezentowany podczas 33. Biennale Sztuk Graficznych w Lublanie. W Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski globalna perspektywa na gatunek graficznej satyry została poszerzona o konteksty polskie. Satyra jest równie moralizująca, co krytyczna: niszczy i działa wywrotowo. Może drwić albo terroryzować. Humor zmienia się wraz z politycznymi przesileniami i rozwojem technologii. Komediowa ekspresja rozkwita szczególnie w czasie autorytarnych rządów – jak w komunistycznej Europie Środkowej i Wschodniej czy w wielu krajach Bliskiego Wschodu. Satyra, nawet jeśli potrafi obnażać mechanizmy władzy, może być także narzędziem ideologii, a w czasach postprawdy staje się papierkiem lakmusowym nastrojów społecznych.

Na wystawie Żarty żartami znalazły się zarówno dzieła historyczne, jak i współczesne: interwencje aktywistyczne, satyryczne czasopisma, opracowania naukowe. Slavs and Tatars nie redukują grafiki do roli jedynie medium, ale nadają mu cechy sprawczości. W Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski prezentują szeroki przekrój prac artystów ze Słowenii, Ukrainy, Gruzji, Bułgarii, z Chin, Iranu, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Pośród polskich autorów i autorek znaleźli się m.in. Bolesław Chromry, Rafał Dominik, Jana Shostak i Jacqueline Sobiszewski.

„Wzrost populizmu na świecie (nie wspominając już o upraszczających i rewanżystowskich formach polityki tożsamości) wywołał ożywioną debatę na temat tego, kto stanowi «naród». Przez ponad tysiąclecie satyra była tym właśnie spornym gatunkiem wykorzystywanym do badania takich kwestii, na różnych poziomach – czy to faktycznej inwektywy, czy też żartobliwego dokuczania. Czy każdy dowcip, jak twierdził George Orwell, jest małą rewolucją? Czy też śmiech powoduje obniżenie ciśnienia i napięcia, które mogłyby w innym wypadku doprowadzić do politycznego przewrotu?” – Slavs and Tatars