Zmiana pola widzenia. Druk nowoczesny i awangarda

Nowoczesne projektowanie graficzne i unowocześnienie druku to idee wypracowane w kręgu międzywojennej awangardy. Sformowanie zasad tworzenia komunikatów wizualnych miało pomóc w upowszechnieniu nowej sztuki i oswojeniu z nią szerokiego grona odbiorców. Wystawa Zmiana pola widzenia przypomina, jak dokonała się ta rewolucja, jakie rozwiązania proponowała awangarda oraz w jaki sposób i w jakim zakresie były one przejmowane przez główny nurt ówczesnej grafiki, m. in. reklamę, projektowanie książek i czasopism, czy propagandowe plakaty.

Punktem odniesienia dla wystawy jest idea druku funkcjonalnego Władysława Strzemińskiego, pokrewna proponowanej przez Jana Tschicholda Nowej Typografii. Na tle międzynarodowych relacji i wzajemnych inspiracji twórców europejskich pokazane zostaną projekty polskich artystów. Uzupełnieniem wystawy jest ekspozycja poświęcona eksperymentom awangardy m. in. niemieckiej, czeskiej i rosyjskiej. Zebrane na wystawie prace pochodzą z kilkunastu kolekcji polskich i europejskich. Pozwalają przyjrzeć się, jak awangardowi artyści konstruowali perswazję wizualną, język propagandy, a także jak wykorzystywali nowoczesne formy w tworzeniu komercyjnej reklamy, popularnych czasopism i książek, plakatów o wydźwięku społecznym oraz prekursorskich infografik. Powszechność grafiki czyniła z niej nieprzeciętny materiał komunikacyjny i element łączący sztukę z życiem. Dobrze podsumowywał tę sytuację Henryk Berlewi, twórca warszawskiego biura Reklama Mechano (1924), pisząc: „Naszym celem było uczynienie idei częścią życia. Dla mnie reklama wydawała się najbardziej efektywnym i dalekosiężnym środkiem propagowania naszych idei. To dzięki reklamie, temu silnemu agentowi propagandy komercji, zawdzięczamy zniesienie linii dzielącej społeczeństwo i artystę.”

Wychodząc z podobnego założenia, wielu twórców awangardowych zajmowało się grafiką użytkową. W projektowaniu graficznym pojawiała się bowiem realna możliwość reformy zastanych kanonów. Idea druku nowoczesnego łączyła się przy tym z postulatem przejścia od grafiki użytkowej – rozumianej jako rękodzieło o walorach estetycznych – do nowoczesnego, rewolucyjnego w swojej morfologii, ekonomicznego, szybkiego i uniwersalnego komunikatu wizualnego. W praktyce droga ta prowadziła od projektów przepełnionych dekoracją w kierunku przekazów skrótowych, operujących podstawowymi znakami, a często układami czysto typograficznymi, które wykorzystywały zgeometryzowaną, purystyczną kompozycję i wyłącznie fotograficzną ilustrację. Ich przeznaczeniem miało być oglądanie, nie czytanie.

Na ekspozycji można zobaczyć druki zaprojektowane między innymi przez takich artystów jak: Hans Arp, Herbert Bayer, Henryk Berlewi, Janusz Maria Brzeski, Cassandre, Tytus Czyżewski, Robert Delaunay, Sonia Delaunay, Fortunato Depero, Theo Van Doesburg, John Heartfield, Karol Hiller, Fernand Léger, El Lissitzky, Filippo Tommaso Marinetti, László Moholy-Nagy, Piet Mondrian, Bruno Munari, Otto Neurath, Kazimierz Podsadecki, Enrico Prampolini, Xanti Schawinsky, Joost Schmidt, Kurt Schwitters, Henryk Stażewski, Władysław Strzemiński, Ladislav Sutnar, Samuel Szczekacz, Mieczysław Szczuka, Karel Teige, Jan Tschichold, Teresa Żarnower i wielu innych.

Projekt aranżacji przestrzennej wystawy, zatytułowany ‘a divided dot’, przygotowała Marlena Kudlicka. Artystka odwołuje się do pojęcia punktu typograficznego, który pozwala jej precyzyjnie zdefiniować geometrię przestrzeni. Diagram, będący graficzną interpretacją tytułu projektu ‘a divided dot’ stał się podstawą do zbudowania zespołu trójwymiarowych form, które tworzą architekturę wystawy. Ważnymi odniesieniami dla Kudlickiej były także koncepcje druku funkcjonalnego Władysława Strzemińskiego oraz Nowej Typografii Jana Tschicholda.

Wystawie towarzyszy polsko-angielski katalog, w którym oprócz obszernego materiału ilustracyjnego i esejów tematycznych znajdują się przedruki wybranych materiałów źródłowych, w tym wcześniej niepublikowana korespondencja pomiędzy Janem Tschicholdem i Władysławem Strzemińskim. Autorem projektu graficznego publikacji jest Waldemar Węgrzyn.

Kuratorka i redaktorka: Paulina Kurc-Maj

Projekt ekspozycji: Marlena Kudlicka