Kobieta wyzwolona. Polskie art déco w ceramice

Narodowe Centrum Kultury zaprasza do galerii Kordegarda na wystawę pt. „Kobieta wyzwolona. Polskie art déco w ceramice”. Ekspozycja przypomina przedwojenne ceramiczne figurki kobiet, wykonane w stylu art déco. W przestrzeni galerii prezentowane są unikalne obiekty, zachowane niekiedy w pojedynczych egzemplarzach, pochodzące z Polskiej Wytwórni Fajansów w Pacykowie. Zakład, zlokalizowany na wschodnich terenach II Rzeczypospolitej, koło Stanisławowa (obecnie ukraiński Iwano-Frankiwsk), w tamtym okresie uznawany był za jeden z najważniejszych ośrodków ceramicznych w Polsce. To przykład nowoczesnego, dekoracyjnego dizajnu, który był szeroko wykorzystywany w latach 20. i 30. XX wieku.

Polska Wytwórnia Fajansów w Pacykowie działała przez ponad ćwierć wieku - od 1912 r. do rozpoczęcia II wojny światowej. Na wystawie można podziwiać 13 obiektów, w tym 10 autorstwa austriackiego rzeźbiarza Wilhelma Thomascha. Dziewięć figurek zostało specjalnie zaprojektowanych dla fabryki w Pacykowie, natomiast jedna, wykonana według modelu tego samego artysty, została stworzona dla słynnej austriackiej wytwórni Friedricha Goldscheidera w Wiedniu. Jedna z prezentowanych figurek – Budząca się (Piżama), przedstawiająca budzącą się kobietę w piżamie, została umieszczona na plakatach z okazji 10. rocznicy wejścia Polski do Unii Europejskiej. Autorem figurek Kobieta z psem, Popiersie kobiety z kwiatami oraz Kobieta z tamburynem jest Stanisław Czapek, artysta rzeźbiarz, absolwent ASP w Wiedniu i pierwszy kierownik artystyczny fabryki w Pacykowie. Oprócz wymienionych rzeźbiarzy, dla Pacykowa projektowali również inni twórcy, w tym lwowska artystka Luna Dexlerówna. Jej prace mogliśmy oglądać m.in. w ub. roku na wystawie Bez gorsetu w warszawskim Muzeum Narodowym. Z myślą o osobach niewidomych i niedowidzących na wystawie pojawi się też współczesna kopia jednego z oryginalnych obiektów, wydrukowana w technologii 3D, którą można będzie dotykać. Figurka została opatrzona audiodeskrypcją.

Obok Ćmielowa, fabryka w Pacykowie, założona i prowadzona przez Aleksandra Lewickiego, uznawana jest za jeden z ważniejszych ośrodków ceramicznych XX wieku w Polsce. Jej wyroby eksportowano i sprzedawano na terenie całej Polski, Austrii oraz innych krajów. Prezentowane w Kordegardzie figurki z Pacykowa prezentują najwyższą jakość polskiej przedwojennej produkcji ceramicznej, wykonywanej z najlepszych materiałów, z dbałością o poziom artystyczny. Charakterystyczną cechą wyrobów z Pacykowa była masa ceramiczna o jasnokremowym kolorze z charakterystycznym świetlistym wykończeniem.

• Celem wystawy jest popularyzacja mało znanych osiągnięć polskiego przedwojennego dizajnu, a jednocześnie pokazanie nowej roli kobiety w stylistyce art déco. Prezentowane figury pokazują kobiety nowoczesne i wyzwolone, które pracują, czytają, odpoczywają, bawią się i korzystają z życia. Figurki z Pacykowa stały się symbolami nowoczesności i luksusu. Przedstawicielstwa fabryki znajdowały się ówcześnie w wielu miastach, m.in. w Berlinie, Paryżu, Londynie, Nowym Jorku, a nawet w afrykańskim Tunisie. Własna sieć ajentów pozwalała sprzedawać produkcję pacykowską w całej Polsce – komentuje współkuratorka wystawy, dr hab. Małgorzata Korpała.

Lata dwudzieste i trzydzieste XX w. to czas intensywnych przemian kulturowych, okres modernizacji Polski i wprowadzania nowych wzorców cywilizacyjnych, które wpłynęły na architekturę, rzemiosło artystyczne, literaturę, sztukę, w tym szczególnie jej nowe dziedziny, jak film czy fotografia. Artyści chętnie podejmowali tematy związane z emancypacją kobiet: ich zmieniającą się pozycją zawodową i społeczną, która znajdowała odzwierciedlenie w wyglądzie i ubiorze. Symbolem obyczajowej rewolucji tamtej epoki było pozbycie się przez kobiety gorsetów. Kobiety głosowały, pracowały zawodowo, uprawiały sport, były artystkami. Świadectwem tych przemian jest prasa, literatura i sztuka tamtego okresu.

Aleksander Lewicki urodził się 11 lipca 1877 roku w Pacykowie koło Stanisławowa. Prowadził tam sklep z porcelaną i fajansem. W 1912 roku założył Fabrykę Fajansu, która pierwotnie nosiła nazwę Erste Galizische Terrakota und Fayence Fabrik, a później została przemianowana na Pierwszą Galicyjską Fabrykę Artystycznych Fajansów i Terracotty w Pacykowie. Dodatkowo, był właścicielem sklepu z porcelaną, mieszczącego się przy Placu Mariackim 5 we Lwowie. Podczas I wojny światowej służył w cesarskiej i królewskiej Armii, a po jej zakończeniu, w 1919 roku został przyjęty do Wojska Polskiego. W lipcu 1920 roku, w trakcie wojny polsko-bolszewickiej pełnił służbę w stopniu kapitana w Armii Ochotniczej. Po wojnie Aleksander Lewicki przystąpił do odbudowy swojej fabryki fajansu w Pacykowie. Był również właścicielem ziemskim, posiadającym dobra w Pacykowie oraz Olesiowie w województwie stanisławowskim. Zainicjował powstanie osiedli uzdrowiskowych Olesiów i Zosinek. Przez wiele lat pełnił funkcję radnego Rady Miasta Lwowa oraz angażował się w rozwój nowej dzielnicy lwowskiej i ulic miasta. Ponadto, był dyrektorem Stowarzyszenia Kupców i Młodzieży Handlowej oraz członkiem i radcą Izby Przemysłowo-Handlowej we Lwowie, Wydziału Kongregacji Kupieckiej i Ligi Pomocy Przemysłowej. Aleksander Lewicki zmarł 11 grudnia 1935 roku we Lwowie. Po II wojnie światowej planowano wskrzesić działalność fabryki i zlokalizować ją na terenie Gór Świętokrzyskich – te plany jednak nie doczekały się realizacji.

Galeria jest otwarta od wtorku do niedzieli w godz. 11:00-19:00. W Wielkanoc (31.03.2024) Galeria jest nieczynna.

Czas trwania: 8 marca — 7 kwietnia 2024
Kuratorzy: dr hab. Małgorzata Korpała, prof. dr hab. Jakub Lewicki,
Agnieszka Bebłowska Bednarkiewicz/ NCK
Organizatorzy: Narodowe Centrum Kultury
Oprowadzanie kuratorskie: 15.03, 22.03, 5.04.2024, godz. 16.00-19.00