Sztuka: Bogusław Bachorczyk, Julia Ciunowicz, Mateusz Gromadzki
Krystyna Jędrzejewska-Szmek, Paweł Matyszewski, Bartosz Płachno
Paweł Szeibel, Weronika Zalewska

Teoria: Bartosz Płachno, Mateusz Salwa, Magdalena Zamorska

Kuratorka: Katarzyna Jankowiak-Gumna
Współpraca kuratorska: Maria Blanka Grzybowska
Dokumentacja: Julia Zachciał

“Our current scientific knowledge allows us to appreciate plants as sovereign subjects of their own lives rather than usable objects of ours.”
(“Najnowsza wiedza naukowa pozwala nam uznać/docenić rośliny jako niezależne podmioty ich własnego życia, a nie użytkowe obiekty naszego.”) 1

JESTOTA ZAPOZNANA jest wystawą podsumowującą rezydencję/ Sympozjum Twórców i Teoretyków Summer Jam2025 „Podmiot: Roślina”, które odbyło się we wrześniu b.r. Czym/Kim właściwie jest Roślina?

My-ludzie przywykliśmy postrzegać rośliny jako organizmy służebne: wiemy, że są niezbędnym pierwszym ogniwem w łańcuchu pokarmowym dla istot ludzkich i zwierzęcych, produkują tlen, bywają lekarstwem lub trucizną, paliwem, materiałem budowlanym i wykorzystywanym do produkcji tkanin, źródłem doznań estetycznych, ważnym elementem szeregu rytuałów. Czujemy się wśród nich dobrze. Intuicyjnie poszukując ich obecności w najbliższym otoczeniu hodujemy je w donicach, stawiamy na parapetach, znajdujemy ukojenie i relaks w kontakcie z „naturą” a nawet korzystamy z ich dobroczynnego wpływu stosując lasoterapię. Zatem zauważamy i doceniamy rośliny z uwagi na ich użyteczność i funkcje, jakie mogą pełnić. Jednocześnie postrzegamy ich obecność jako tak powszechną i oczywistą, że nie zadajemy sobie trudu, żeby ich ISTOTĘ na co dzień poddawać głębszej refleksji.

Tymczasem badania naukowe ostatnich dekad jasno pokazują, że roślina to organizm znacznie bardziej złożony niż do niedawna sądziliśmy, będący nie tylko i nie przede wszystkim niewyczerpanym i odnawialnym źródłem dóbr służących ludziom i zwierzętom, ale autonomiczną ISTOTĄ obdarzoną zdolnością komunikowania się, tworzenia skomplikowanych relacji z nie-roślinnymi -innymi, odczuwania, reagowania na bodźce a nawet - jak pisze Bartosz Płachno 2 – manipulacji i oszukiwania. Jak postuluje cytowana wcześniej Monica Gagliano – możemy (powiedziałabym – powinniśmy) w świetle tych odkryć uznać i sankcjonować podmiotowość roślin, radykalnie odstępując od atropocentrycznej i utylitarnej perspektywy ich postrzegania.

Do udziału w projekcie zostały zaproszone osoby w których polu zainteresowań, badań naukowych i praktyk twórczych znajdują się: zagadnienia związane z autonomią i prawami roślin, wartością roślin w perspektywie nieantropocentrycznej, biopolityka, etyczne aspekty przemysłowej produkcji roślin, postulaty dotyczące świadomego zaangażowania w opartą o wiedzę i troskę współegzystencję, oraz figura rośliny i jej funkcjonowanie w sztuce najnowszej i efektywność sztuki w procesie kreowania relacyjnych postaw. Tym właśnie zagadnieniom poświęcone były wykłady, warsztaty, dyskusje, jak również indywidualne poszukiwania osób artystycznych w trakcie sympozjum/rezydencji.
Tytuł wystawy został wygenerowany w toku dyskusji. Pojęcia „podmiot” i „podmiotowość”, zostały uznane za niewystarczające, sugerują bowiem ono prawo przyznane lub uznanie tego prawa przez kogoś (w tym przypadku przez nas – ludzi) czemuś lub komuś (w tym przypadku - roślinie). Starając się przyjąć nie-antropocentryczny punkt widzenia stwierdziliśmy, że „podmiotowość” roślin stanowi ich integralną właściwość, niezależną od naszego-ludzkiego jej „uznania”. Postanowiliśmy więc posłużyć się archaizmem: JESTOTA (istota samoistna, prawdziwy, ziszczający się) ZAPOZNANA (zapomniana, pominięta, niedoceniona). Podtytuł „Herbarium novum II” przywołuje wcześniej zrealizowaną wystawę („Herbarium novum. Efflorescentiae”, BWA w Bydgoszczy, 2020.), która stanowiła próbę inwentaryzacji - nie tyle świata roślin, co motywów roślinnych obecnych w sztuce współczesnej, nadawanych im przez artystów nowych znaczeń i strategii ich wiązania w sztuce z problematyką współczesności. Wystawa w Bydgoszczy skupiała się zatem nie na samej roślinie, a na jej obecności w sztuce, w szczególny sposób eksponując jej hybrydalne formy wynikające z nieodwracalnego związku natura-kultura (stąd "Efflorescentiae" – wykwity - w tytule).

„Herbarium novum II” koncentruje uwagę roślinie - nie na motywie roślinnym - i to jej Istotę, immanentną wartość i prawa poddaje refleksji i czyni tematem pokazywanych prac. Przed nauką i sztuką stoi zadanie stworzenia nowego herbarium roślin wyzwolonych z utylitarnej, antropocentrycznej perspektywy, wymagające przyjęcia nowej postawy, opartej nie tylko na wrażliwości i trosce o nie-ludzkich-Innych, ale także na wiedzy dotyczącą ich odrębności. Jak zauważa Magdalena Zamorska, „praktyka ekstensjonistyczna antropo- bądź zoomorficznego pojmowania rośliny okazuje się niewystarczająca. Tak, jak łatwe do zdefiniowania i przyjęte jako oczywiste są analogie nas ludzi z Innymi-nie-ludzkimi zwierzętami, tak rośliny charakteryzują się całkowitą odrębnością”.3
JESTOTA ZAPOZNANA stanowi próbę wyeksponowania zarówno owej odrębności, jak i właściwej dla niej, immanentnej - a zapoznanej - wartości.

1. Monica Gagliano: “Thus Spoke the Plant”, North Atlantic Books, Berkeley 2018, s.107, tłum. własne
2. Bartosz Płachno: „Roślina czuje, komunikuje się...oszukuje…”, w Jestota Zapoznana, katalog wystawy, pdf, www.abcgalery.pl

3. Magdalena Zamorska: "Etyka roślin" w Prace kulturoznawcze, UW, Wrocław 2020, nr 3, s. 48/49.

   JESTOTA ZAPOZNANA
   Katarzyna Jankowiak-Gumna